Παρουσιάστηκαν το Σάββατο το πρωί τα αποτελέσματα του Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού Ιδεών για την ανάπλάση της περιοχής του του Σταθμού του ΟΣΕ Κοζάνης. Υπενθυμίζουμε πως ο χώρος έχει παραχωρηθεί από τον ΟΣΕ στο Δήμο Κοζάνης μετά από διαδικασία που χαρακτηρίστηκε πρωτοποριακή για όλη τη χώρα , με τη χρηματοδότηση των έργων να προέρχεται ως μέρος του Σχεδίου Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης του Δήμου Κοζάνης, που εντάχθηκε στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας 2014-2020 με ποσό συνολικού προϋπολογισμού 8.930.000 € και άλλων χρηματοδοτικών εργαλείων.
Την επιτροπή του διαγωνισμού αποτέλεσαν οι Σερράος Κωνσταντίνος, καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Παπανικολάου Μόρφω, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Παπαδοπούλου Αναστασία, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Λιλιμπάκη Μαρία, Αρχιτέκτων Μηχανικός, και Κλιάφα Κυριακή, Αρχιτέκτων Μηχανικός.
Το πρώτο βραβείο της επιτροπής απονεμήθηκε στην ομάδα μελετητών Δούση Μαρία, Κωτσόπουλου Σοφοκλή, Απότσου Σταύρου και Παπακωνσταντίνου Βασίλη.
Η πρόταση:
Το σχέδιο γενικής διάταξης οργανώνεται με έμφαση στην γραμμικότητα η οποία αναδεικνύεται ως βασικό χαρακτηριστικό του τόπου λόγω των υφιστάμενων ανενεργών σιδηροδρομικών γραμμών. Οι υφιστάμενες σιδηροδρομικές γραμμές εντάσσονται στο γενικό σχέδιο, «απορροφούνται» μέσα στις διαδρομές και τις λειτουργικές νησίδες, οργανώνουν τους χώρους πρασίνου και τον αστικό εξοπλισμό. Η γραμμικότητα γίνεται το σχεδιαστικό εργαλείο της μνήμης του τόπου.
Τα συστήματα – νησίδες λειτουργιών και χρήσεων αρθρώνονται πάνω στις γραμμικές χαράξεις οργανώνοντας τις επιμέρους αστικές ενότητες του χώρου. Χρησιμοποιούμε εδώ την έννοια «νησίδες – συστήματα» καθώς η πρόταση επιχειρεί να εντάξει στο master plan σύγχρονα εργαλεία και πρακτικές που συμβάλλουν στη βιωσιμότητα του προγράμματος. Οι νησίδες – συστήματα λειτουργιών περιλαμβάνουν τα παρακάτω:
Νησίδα Αγοράς: η Δημοτική Αγορά αναπτύσσεται ως ένα ευέλικτο σύστημα που αρθρώνει πολλαπλές χρήσεις πέρα της εφήμερης κύριας λειτουργίας της. Επιπλέον, το προτεινόμενο σύστημα μπορεί να υποστηρίξει την ανάπτυξη πολλαπλών συνοδευτικών χρήσεων αναψυχής και σύγχρονων εναλλακτικών χώρων εργασίας (π.χ. στέγαση επαγγελματιών – δημιουργών, εφήμεροι ή μονιμότεροι τόποι συλλογικής εργασίας, co-working spaces). Μέσω αυτού του μοντέλου, το οποίο δεν είναι εφικτό να αναπτυχθεί εδώ διεξοδικά, η Δημοτική Αγορά της Κοζάνης μπορεί να αποτελεί ένα ζωντανό συλλογικό σύστημα που αρθρώνει παραδοσιακές και νέες λειτουργίες ανάλογα με τη ζήτηση, γεγονός που μπορεί να εξασφαλίσει την βιωσιμότητά της.
Νησίδα πολιτισμού: με την αξιοποίηση του διατηρούμενου κτιρίου της παλαιάς αποθήκης, τη νέα προσθήκη, την αξιοποίηση των βαγονιών και του περιβάλλοντος χώρου, η νησίδα του πολιτισμού αποτελεί επίσης ένα σύστημα χώρων με διαφορετικές ποιότητες που μπορεί να «στεγάσει» διαφοροποιημένες πολιτιστικές δραστηριότητες.
Νησίδα αθλητισμού: σύμπλεγμα δημόσιων ανοιχτών χώρων αθλητισμού σε συνδυασμό με κλειστούς χώρους αθλητικών σωματείων και συλλόγων και πράσινο.
Νησίδα αστικού βιοκλιματικού πάρκου: Το αστικό βιοκλιματικό πάρκο οργανώνεται ως ένα σύστημα που αξιοποιεί όλα τα χαρακτηριστικά του τόπου με στόχο να διαμορφώσει ή να αναδείξει μια μοναδική αστική ταυτότητα. Επιπλέον, το σύστημα σχεδιασμού του πάρκου επιχειρεί να προσφέρει το «έδαφος» ανάπτυξης σύγχρονων πρακτικών που μπορούν να συμβάλουν στην βιωσιμότητα του προγράμματος (π.χ. συλλογικές αστικές καλλιέργειες, βοτανικοί κήποι αρωματικών φυτών) μέσω της ενεργοποίησης της συμμετοχής των πολιτών στον σχεδιασμό και την υλοποίηση του προγράμματος (βλ. επίσης παρ. «βιοκλιματικό αστικό πάρκο»)
Διαδρομές και διελεύσεις πεζών και ποδηλάτων
Η προέκταση της οδού Αριστοτέλους, η οποία προγραμματίζεται να πεζοδρομηθεί, συναντά το πάρκο του σταθμού στο σημείο όπου και σήμερα πραγματοποιείται η διέλευση των πολιτών από την μία πλευρά της πόλης προς την άλλη μέσω της περιοχής του σταθμού. Στην θέση αυτή προτείνεται να οργανωθεί μια «πύλη» εισόδου στο πάρκο του σταθμού. Ο επισκέπτης έχει να διαλέξει την ισόγεια ή την υπέργεια διέλευση των γραμμών. Η ισόγεια διέλευση μέσω των γραμμών επισημαίνεται και διευκολύνεται μέσω ξύλινης επίστρωσης (Bangkirai) και δύο στεγασμένων πυλών οι οποίες σηματοδοτούν την πορεία. Όταν θα αρχίσει να λειτουργεί η σιδηροδρομική σύνδεση η επίγεια πορεία θα προστατεύεται μέσω ενός προστατευτικού πετάσματος (βλ. σχέδιο στην τρίτη πινακίδα) το οποίο θα ανοιγοκλείνει ανάλογα με τα προγραμματισμένα δρομολόγια του τραίνου, εξασφαλίζοντας την πλήρη ασφάλεια. Η υπέργεια διέλευση είναι φυσικά μακρύτερη αλλά παρέχει μια πανοραμική θέαση όλου του πάρκου, γίνεται τόπος περιπάτου, παιγνιδιού και απόλαυσης της φυτεμένης έκτασης. Ξεκινάει με μία ράμπα η οποία οδηγεί στο παλιό σιλό τροφοδοσίας όπου εκεί προτείνεται η δημιουργία μιας στάσης, μικρό καφέ, το οποίο αναμένεται να γίνει τόπος συνάντησης με καταπληκτική θέα. Η πορεία συνεχίζεται μέσω μιας γέφυρας η οποία καταλήγει σε έναν πύργο-ανελκυστήρα, γύρω από τον οποίο οργανώνεται ένας εξώστης-καθιστικό-παρατηρητήριο. Η κάθοδος από τον εξώστη μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε μέσω του ανελκυστήρα (ΑΜΕΑ) είτε μέσω μιας καθοδικής διαδρομής η οποία με μία στάση σε ένα στεγασμένο εξώστη καταλήγει στη περιοχή των πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Η υπέργεια αυτή διαδρομή προσβάσιμη από πεζούς και ποδηλάτες αναμένεται να γίνει δημοφιλής προορισμός βόλτας χάρη στις πολύ ευχάριστες θέες που θα προσφέρει ιδιαίτερα κατά τη δύση του ήλιου.
Δημοτική Αγορά: Η Δημοτική Αγορά χωροθετείται στην υποδεικνυόμενη θέση, είναι δυναμικότητας 350 θέσεων και εξασφαλίζεται η δυνατότητα να διατεθούν περί τα 1000 τ.μ. για μόνιμες κτιριακές και υποστηρικτικές εγκαταστάσεις (χώροι διοίκησης και μικρών γραφείων, επιχειρήσεων εστίασης-αναψυχής, χώροι υγιεινής κ.λπ.) σε ισόγειες ή διώροφες κατασκευές.
Βασική αρχή για την οργάνωση των χώρων της αγοράς είναι η συνύπαρξη του πάρκου με τις κατασκευές. Η αλληλοδιείσδυση δηλαδή των χώρων πρασίνου (κυρίως δένδρων) με τους χώρους της αγοράς. Αυτό επιτυγχάνεται με την διαδοχική διάταξη δένδρων και στεγάστρων κατά τον άξονα βορρά-νότου η οποία εξασφαλίζει τόσο τον σκιασμό και δροσισμό των διαδρομών των επισκεπτών όσο και την προστασία των θέσεων των εκθετών και των προϊόντων τους. Στην διεύθυνση ανατολή-δύση και σε ορισμένες θέσεις προτείνεται η οργάνωση ενός επιπέδου σε όροφο στον οποίο προβλέπεται η δυνατότητα διάθεσης χώρων για εμπόριο, αναψυχή, πολιτισμό και διοίκηση. Σε συγκεκριμένες θέσεις προβλέπονται πυρήνες κατακόρυφης επικοινωνίας μεταξύ των ισογείων και των χώρων του ορόφου με κλιμακοστάσια, ανελκυστήρες και χώρους υγιεινής, προσβάσιμους και από άτομα με ειδικές ανάγκες. Ο κάναβος των υποστυλωμάτων επιτρέπει την οργάνωση θέσεων 5Χ5 μ. στις οποίες μπορεί να σταθμεύσει και το αντίστοιχο όχημα τροφοδοσίας καθώς επίσης και θέσεις 3Χ5 μ. για τις οποίες δεν προβλέπεται η ένταξη οχήματος.
Στο σχετικό διάγραμμα της δεύτερης πινακίδας παρουσιάζεται η διάταξη των θέσεων 5Χ5, η διάταξη των 3Χ5 στο ισόγειο, η διάταξη των χώρων εστίασης, αναψυχής, καταστημάτων 3Χ5 καθώς και οι χώροι διοίκησης. Διακρίνονται επίσης και οι θέσεις των πυρήνων κατακόρυφης επικοινωνίας.
Ο χώρος στάθμευσης των επισκεπτών της αγοράς οργανώνεται ανάλογα ώστε η αίσθηση και η οργάνωση του πάρκου να συνεχίζεται εξασφαλίζοντας σκιασμό και δροσισμό. Κατά τις ώρες και μέρες που δεν θα λειτουργεί η Δημοτική αγορά, οι ημιϋπαίθριοι χώροι θα χρησιμοποιούνται ως χώροι ανάπαυσης, αναψυχής καθώς και ποικίλων πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Αντίστοιχα στους χώρους του ορόφου προβλέπονται μονιμότερες λειτουργίες εμπορίου, εστίασης, αναψυχής και διοίκησης. Έτσι κατά τις ώρες μη λειτουργίας της αγοράς προβλέπεται ότι η ανθρώπινη παρουσία θα είναι ενεργή.
Οι κεκλιμένες επιφάνειες των στεγάστρων των ισογείων αποτελούνται από ανοιγοκλεινόμενες περσίδες παρέχοντας την δυνατότητα αερισμού και ηλιασμού όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν. Επίσης προβλέπεται η δυνατότητα συλλογής των ομβρίων μέσω των στεγάστρων και η διοχέτευσή τους στον μεγάλο αποθετήρα της τεχνητής λίμνης (χωρητικότητας περίπου 1500 κυβικών μέτρων) καθώς και στο σύστημα άρδευσης των φυτεμένων περιοχών.
Στις κεκλιμένες επιφάνειες των στεγάστρων του ορόφου προσανατολισμένα νότια προτείνεται η τοποθέτηση φωτοβολταϊκών επιφανειών τα οποία θα εξασφαλίζουν την ενέργεια για τον φωτισμό του πάρκου. Στην εγκατάσταση θα χρησιμοποιηθούν φωτοβολταϊκά πάνελ, ισχύος 150 Wp το καθένα, προσαρμοσμένα υπό κατάλληλη κλίση στο επάνω μέρος των υποστέγων, ώστε να εκμεταλλεύονται πλήρως τον νότιο προσανατολισμό της όλης κατασκευής. Το συνολικό εμβαδόν που θα καλυφθεί με τα πάνελ θα είναι 1000 τμ και το κάθε πάνελ είναι του 1 τμ, άρα θα χρησιμοποιηθούν 1000 πάνελ. Η μείωση της μέγιστης ισχύος, λόγω μετατροπής συνεχούς σε εναλλασσόμενο ρεύμα, μη επικράτησης ιδανικών συνθηκών ηλιοφάνειας και άλλων παραγόντων, υπολογίζεται σε περίπου 30% κατά μέσο όρο, οπότε συνολικά η εγκατάσταση θα αποδίδει ισχύ τουλάχιστον 100-105 kW.
Με δεδομένα ότι: (α) σε φωτισμό πάρκων ο Μ.Ο. έντασης φωτισμού που απαιτείται είναι περίπου 10 lux, (β) η συνολική έκταση του πάρκου είναι 155.000 τμ, (γ) ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα φωτιστικού σώματος LED για τέτοιους χώρους παρέχει περίπου 2600 lumen και καταναλώνει 31W και (δ) ο φωτισμός του πάρκου δεν θα γίνει σε όλη την έκταση με τον ίδιο τρόπο, υπολογίζεται ότι οι ανάγκες κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος για φωτισμό θα είναι συνολικά 15 – 20 kW. Άρα η εγκατάσταση μπορεί να καλύψει 5 έως 7 φορές τις ανάγκες φωτισμού του πάρκου. Συνεπώς η εγκατάσταση θα καλύψει πλήρως τις ανάγκες φωτισμού και προφανώς θα καλύψει και το μεγαλύτερο μέρος των αναγκών ηλεκτροδότησης του πάρκου.
Νησίδα του πολιτισμού: Το διατηρούμενο κτίριο αποθήκης προτείνεται να αποκατασταθεί, να επεκταθεί και να χρησιμοποιείται ως χώρος πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Η προτεινόμενη προσθήκη αποτελείται από δικέλυφη κατασκευή (εσωτερικά υαλοπετάσματα, εξωτερικά ξύλινο ραβδωτό πέτασμα) η οποία τονίζει την διάκριση του νέου από το παλιό και προστατεύει τα υαλοπετάσματα από την ηλιακή ακτινοβολία εξασφαλίζοντας τις κατάλληλες συνθήκες στον εσωτερικό χώρο. Μεταξύ του διατηρούμενου κτιρίου και της προσθήκης παρεμβάλλεται ένας ενδιάμεσος χώρος εισόδου-επικοινωνίας. Στο υφιστάμενο κτίριο προτείνονται οι εξής παρεμβάσεις: κατάργηση της εξωτερικής σκάλας καθόδου προς το υπόγειο, διάνοιξη πόρτας στην ανατολική πλευρά συνδυαζόμενη με πρόπυλο, διάνοιξη των κλεισμένων νότιων θυρών, κατασκευή σκάλας και ανελκυστήρα για την κάθοδο προς τους βοηθητικούς χώρους του υπογείου (χώροι υγιεινής, αποθηκευτικοί χώροι), καθώς επίσης συντήρηση και αποκατάσταση των τοιχοποιιών και της στέγης. Σε άμεση σχέση με το παλιό κτίριο τοποθετούνται παλαιά βαγόνια και παλαιά ντιζελομηχανή (μουσειακά στοιχεία βιομηχανικής κληρονομιάς) τα οποία διαμορφώνονται σε μουσειακούς-εκθεσιακούς χώρους.
Νησίδα αθλητισμού: Η κατασκευή του τούνελ μέσω του οποίου θα διέρχεται η σιδηροδρομική γραμμή θεωρούμε ότι θα κατασκευαστεί από την εταιρεία σιδηροδρόμων όταν πραγματοποιηθεί η σιδηροδρομική σύνδεση. Συνεπώς οι χώροι αθλητισμού θα υλοποιηθούν κατά την ίδια περίοδο. Θεωρούμε επίσης ότι το κόστος κατασκευής του τούνελ δεν συμπεριλαμβάνεται στο κόστος κατασκευής του έργου. Εντάσσουμε στον προϋπολογισμό όλες τις υπερκείμενες κατασκευές, επιχώσεις, φυτεύσεις, επιφανειακές διαμορφώσεις καθώς και τις βοηθητικές αθλητικές εγκαταστάσεις. Η περιοχή των χώρων αθλητισμού οργανώνεται έτσι ώστε να συνδέει τις δύο περιοχές της Κοζάνης για τους πεζούς και τους ποδηλάτες αλλά και να αποθαρρύνει την διέλευση των τροχοφόρων. Ωστόσο, δίνεται η δυνατότητα προσέλευσης των αθλούμενων και των φίλων τους με αυτοκίνητο, να σταθμεύσουν και μετά την άθληση να αποχωρήσουν προς την ίδια μεριά της πόλης χωρίς να δίνεται η δυνατότητα να διασχίσουν το πάρκο. Σε κεντρικό σημείο της περιοχής των αθλητικών εγκαταστάσεων οργανώνεται το κτίριο το οποίο περιλαμβάνει δύο ενότητες με αποδυτήρια, χώρους υγιεινής ανδρών και γυναικών οι οποίες συνδέονται με ένα χώρο γραφείων συλλόγων και αναψυκτηρίου με κλειστούς, ημιϋπαίθριους και υπαίθριους χώρους. Οι χώροι αυτοί μέσα σε ένα περιβάλλον πρασίνου, με εξαιρετικές συνθήκες φωτισμού, ηλιασμού και ηρεμίας αναμένεται να εξελιχθούν σε χώρους συνάντησης και αναψυχής. Δυτικά και ανατολικά του κεντρικού συγκροτήματος χωροθετούνται τα προβλεπόμενα γήπεδα. Όλη η περιοχή των αθλητικών εγκαταστάσεων προτείνεται να δενδροφυτευτεί και να αποτελέσει έναν πνεύμονα πρασίνου με όλες τις ευεργετικές επιπτώσεις στη γύρω περιοχή.
Αστικό βιοκλιματικό πάρκο: Το πάρκο οργανώνεται ως ένα σύνθετο σύστημα πολλαπλών χώρων με διαφοροποιημένες ποιότητες: χώροι αστικού πρασίνου, βοτανικοί κήποι, χώροι στάσης, πλατώματα και πλατείες, θεματικές υποπεριοχές (νερό), αστικές καλλιέργειες, διαδρομές, χώροι υψηλού πρασίνου κ.λπ.
Οι αστικές καλλιέργειες αναπτύσσονται απέναντι από την δημοτική αγορά οργανώνοντας μια εδαφική περιοχή η οποία κατατμείται προκειμένου να αποδοθεί σε συλλογικότητες πολιτών για καλλιέργεια οπωροκηπευτικών. Από την αρχική της διαμόρφωση – σχεδιασμό έως την υλοποίηση – διαχείριση, η περιοχή αυτή έχει τα χαρακτηριστικά ενός ανοιχτού, προς διαμόρφωση, σχεδίου (open master plan) εντάσσοντας στο πρόγραμμα πρακτικές συλλογικής συμμετοχικότητας (participatory planning).
Οι βοτανικοί κήποι διαμορφώνονται με τοπικά αρωματικά φυτά (κρόκος Κοζάνης, λεβάντα, ρίγανη, κλπ) και μπορούν να αποτελέσουν εκπαιδευτικούς τόπους ή τόπους προβολής των τοπικών αρωματικών φυτών. Η ανάπτυξη και διαχείρισή τους μπορεί να είναι είτε στην ευθύνη του Δήμου και των αντίστοιχων υπηρεσιών του, είτε να αποδοθούν επίσης σε συλλογικότητες, φορείς ή συνεταιρισμούς.
Στο πάρκο φυτεύονται συνολικά 800 νέα δέντρα (πεύκα, κουκουναριές, έλατα, φλαμουριές, ιτιές, ακακίες και λεύκες, οπωροφόρα – μηλιές, αμυγδαλιές, ροδακινιές και αχλαδιές κ.ά). Επίσης αναβαθμίζεται και συντηρείται το υφιστάμενο πράσινο.
Ο συνολικός σχεδιασμός του πάρκου παίρνει υπόψη του τα τοπικά γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά προκειμένου να δημιουργήσει ένα βιώσιμο και μη δαπανηρό, στη συντήρησή του πάρκο, χρησιμοποιεί μεθόδους επαναχρησιμοποίησης των τοπικών φυσικών πόρων για τη λειτουργία του και για τη δημιουργία συνθηκών άνεσης για τους χρήστες και επισκέπτες του.
Green Point και παιδικός σταθμός: χωροθετούνται στο δυτικό άκρο της περιοχής ανάπλασης σε δύο ανεξάρτητες πράσινες υποπεριοχές.
Πολιτική πρόσβασης αυτοκινήτου και στάθμευσης: Το αυτοκίνητο αποκλείεται παντελώς από την είσοδο στην περιοχή. Περιμετρικά, έχουν προβλεφτεί 310 θέσεις στάθμευσης για την εξυπηρέτηση της Δημοτικής Αγοράς και του πάρκου συνολικά. Επισημάνεται, ότι προβλέπεται η δυνατότητα προσέγγισης του μεγαλύτερου μέρους του πάρκου από οχήματα συντήρησης και οχήματα έκτακτης ανάγκης (ασθενοφόρο, πυροσβεστική κ.λπ.).
