« … όλα τα μαγαζιά λεηλατημένα, πολλές πόρτες σπιτιών σπασμένες και οι Κοζανίτες να τα έχουν κυριολεκτικά χαμένα φροντίζοντας τα σπασμένα μαγαζιά τους, βλέποντας τα άδεια ράφια και πασχίζοντας να βάλουν κάποια τάξη στα περιουσιακά τους στοιχεία» γράφει ο Μιχάλης Παπακωνσταντίνου στη σελίδα 63 του βιβλίου του «Το χρονικό της μεγάλης νύχτας».
Και το μαγαζί του παππού μου Αντώνη, που βρισκόταν στην αρχή της οδού Βενιζέλου απέναντι από το Ταμιευτήριο λεηλατήθηκε.
Στις τρεις φωτογραφίες φαίνεται το λεηλατημένο μαγαζί. Σε μια από αυτές στο πίσω μέρος ο παππούς γράφει ιδιόχειρα «φωτογραφίες μαγαζιού κατεστραμμένου». Τα βάζα που φαίνονται πάνω στη γυάλινη προθήκη τα θυμάμαι στο νέο μαγαζί που στήθηκε μετά επί της Τράντα στα δύο μπροστινά δωμάτια του πατρικού σπιτιού. Σε ένα από αυτά βάζαμε το λεμόν’ι του ζου.
«Λίθοι και πλίνθοι και ξύλα και κέραμοι ατάκτως ερριμμένα ουδέν εστι», η εντύπωση από τη θέαση των φωτογραφιών.
«Οι Ούνοι δεν αφαιρούν ζωές, αφαιρούν περιουσίες κι αυτές ξαναγίνονται. Δεν επιτίθενται σε γυναίκες και έτσι σώζουμε την τιμή μας. Κουράγιο και θα βρούμε το δρόμο μας. Δεν είναι η πρώτη φορά που σκλαβώνεται η Ελλάδα κι οι Έλληνες στην τρισχιλιόχρονη ιστορία μας», έλεγε ο Δεσπότης Ιωακείμ., όπως καταγράφει στη σελιδα 85 ο Μιχάλης Παπακωσταντίνου.
Το μαγαζί ξαναστήθηκε χάρις στις γνωριμίες και την εμπορική πίστη που είχε ο παππούς Αντώνης με εμπόρους της Θεσσαλονίκης Έλληνες και Εβραίους.
Στο μεσοπόλεμο η επιχείρηση του παππού είχε μεγάλη δραστηριότητα. Στην επιστολή φαίνεται ο λογότυπος της Επιχείρησης. Το πατρικό σπίτι αγοράσθηκε με 200 λίρες που ήταν το κέρδος από την εισαγωγή φασολιών από την Αλβανία. Διέθετε και φορτηγό αυτοκίνητο τον Άτλα, όπως άκουγα να λένε ο Θρασύβουλος και ο θείος Μήτσος.
Σε ένα χαρτοφύλακα στο γραφείο του μαγαζιού επί της Τράντα ανακάλυψα δυο τρείς δακτυλογραφημένες σελίδες. Σ’ αυτές περιγραφόταν ο εμπορικός κώδικας επικοινωνίας μέσω τηλεγραφημάτων που έστελνε ο εμπορικός πράκτορας συνεργάτης επί αντιμισθία εγκατεστημένος στη Θεσσαλονίκη. Ήταν καταγεγραμμένες λέξεις και συνθηματικές εκφράσεις. Θυμάμαι μια έκφραση: «Ο Αργύρης ασθενεί, δεν χρειάζεται γλύκισμα».
Ένα τέτοιο τηλεγράφημα έφθασε στον παππού ένα βράδυ. Την επόμενη μέρα, ενώ όλοι οι έμποροι της Κοζάνης έκρυβαν την ζάχαρη, ο παππούς πουλούσε τσουβάλια ζάχαρη συνεχώς. Οι φίλοι του ερχόταν και τον προειδοποιούσαν πως αυτό θα είναι καταστροφικό. Η τιμή της ζάχαρης θα ανέβει του έλεγαν. Το βράδυ έφτασαν τα μαντάτα πως η τιμή της ζάχαρης έπεσε, αλλά ήταν αργά για τους υπόλοιπους.
Το τηλέφωνο είχε τον αριθμό 21, όπως φαίνεται στο επιστολόχαρτο, ήταν από τα πρώτα στην Κοζάνη.
Όμως την λεηλασία του μαγαζιού ακολούθησε και η επίταξη δύο δωματίων στο ισόγειο του πατρικού από τους Γερμανούς.
Αλλά και η εξαφάνιση του θείου Θανάση ενός από τα παιδιά του Αντώνη. Ο πατέρας του συμμαθητή μου στο δημοτικό ο Μητσάκης μου είχε πεί :
«Εμείς περιμέναμε τον Θανάση να ‘ρθεί στο πάρτυ το απόγευμα. Δεν φάνηκε».
Η θεία Βαίτσα, αδελφή του Θανάση, το 2012 μετά τον θάνατο του με πληροφόρησε, ιστορώντας τη ζωή του πως διέφυγε με προορισμό την Κωσταντινούπολη. Βρέθηκε, όμως, ως όμηρος εργάτης στο Μόναχο της Γερμανίας. Εκει παντρεύτηκε, εκεί έζησε.
Ακόμη θυμάμαι πως ξεπροβόδισα τον ξάδελφο μου Λάζο, μεγαλύτερο από μένα κατά 7 χρόνια, στο σιδηροδρομικό σταθμό Κοζάνης. Μου ζήτησε να τον συνοδεύσω ένα πρωινό. Με μια βαλίτσα και ένα βαρύ παλτό στο χέρι έφυγε για το Μόναχο με πρόσκληση από τον Θανάση. Εργαζόταν και σπούδαζε οικονομικά. Τελείωσε μετά και το London school of Economics,είχε συμφοιτήτρια την Βάσω Παπανδρέου. Ο Λάζος διατηρούσε λογιστικό γραφείο στην Φρανκφούρτη.
Το 1993 μου διηγήθηκε ένα συμβάν στη Φραγκφούρτη.
«Με πήρε έντρομος ένας Έλληνας εστιάτορας πως δεχόταν επιθεώρηση από την Γερμανική εφορία. Αμέσως πήγα στο εστιατόριο. Βρέθηκα αντιμέτωπος με μια κουστωδία εφοριακών με αυστηρό ύφος. Τότε τους είπα με ήρεμο ύφος, δεν ήρθατε με όλα τα όπλα σας που είναι τα τανκς, τα κανόνια, τα μπαζούκας. Ήρθατε να εξοντώσετε ένα μικρό επαγγελματία που αγωνίζεται να επιβιώσει. Η εθνικότητα του σας ενοχλεί; Έφυγαν με το κεφάλι κάτω».
