Ο Μάντιλμος ήταν η υπόγεια πόλη που υπήρχε στην θέση του σημερινού Fertek επί το Ελληνικότερο Φερτάκαινα που δημιουργήθηκε από τους Χριστιανούς τον 3αιωνα π.Χ. για να κρυφτουν και να αποφύγουν τις διώξεις των Ρωμαιων.
Το Φερτέκι (τουρκικά: Fertek) είναι κωμόπολη του δήμου Νίγδης στην ομώνυμη επαρχία της κεντρικής Μικράς Ασίας στην περιοχή της Καππαδοκίας.
Κατά την διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Το Φερτέκι είναι κτισμένο σε υψόμετρο 1270 μέτρων στους πρόποδες λόφου, σε οροπέδιο που σχηματίζουν οι οροσειρές του Ταύρου και του Αντίταυρου στο Ανατολικό Χασάν-νταγ και το Μελεντίζ νταγλαρί, και βρίσκεται 6 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του κέντρου της Νίγδης και 111 χλμ ΝΔ της Καισάρειας. Σήμερα το Φερτέκι έχει σχεδόν συγχωνευθεί με την Νίγδη. Συντεταγμένες : 37° 58′ 27” E, 34° 37′ 19” Β
ΤΟ ΌΝΟΜΑ
– Μάντιλμος & Μάνδυλος
Την εποχή των Ελλήνων η υπόγεια πόλη αναφερόταν και σαν Μάνδυλος – Μάντιλμος.
– Άγιος Παντελεήμονας
Στους Χριστιανικούς χρόνους η ονομασία της υπόγειας πόλης αναφέρεται ως
Άγιος Παντελεήμονας
–Φερτέκι , Φερτάκαινα και αλλά ομόηχα
Ο οικισμός που υπάρχει σήμερα ήταν γνωστός και ως Φερτέκι, Φερτέκιον, Φερτάκαινα, Φαρτάκαινα, Φερτέκινα, Βαρτάκινα, Φέρταινα και Φερτίκιοϊ. Fertek , Fertaki, Fertakion, Fertikköy, Aydın Yurt, Aydınyurt. Σχετικά με την προέλευση του ονόματος υπάρχουν διάφορες εκδοχές.
Οι κυρίαρχες ελληνικές ονομασίες Φερτέκι και Φερτέκιον προέρχονται εκ του τουρκικού Φερτέκ, το οποίο αναφέρεται και αυτό ως προερχόμενο από τις παλαιότερες ονομασίες Φερτάκαινα ή Φαρτάκαινα. Ο ίδιος ο οικισμός αναφερόταν από τους Έλληνες κατοίκους γειτονικών περιοχών ως Φερτέκινα, Βαρτάκινα και Φερτάκαινα. Ακόμη χρησιμοποιείτο και το όνομα Φερτίκιοϊή Φερτέκιοϊ.
Οι εκδοχές Φερτέκινα και Βαρτάκινα χρησιμοποιούνταν από τους κατοίκους των γύρω χωριών. Το επίσημο όνομα με το οποίο ο οικισμός εμφανίζεται στα εκκλησιαστικά βιβλία και στην εκπαίδευση ήταν το Φερτάκαινα. Έχει υποστηριχτεί μάλιστα η άποψη σύμφωνα με την οποία αυτό ήταν το όνομα από το οποίο προήλθε το τουρκικό Φερτέκ και στη συνέχεια τα εξελληνισμένα Φερτέκι και Φερτέκιον.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 μετονομάστηκε σε Aydınyurt, ωστόσο ανέκτησε την αρχική του ονομασία. Σε επίσημα Τουρκικά αρχεία το 1476 εμφανίζεται με την ονομασία Φερτέκ (Fertek) και το 1960 Αίδύνιουρτ (Aydinyurt). Χαρακτηρίζοντας συγχρόνως μερική ελληνορθόδοξη εγκατάσταση στις αρχές του 20ού αιώνα. Σήμερα χαρακτηρίζεται ως συνοικία Fertek (Niğde bag) – Niğde Cente.
ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
Το 1872, με βάση το διάταγμα των Νεβαχί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το Φερτέκ Το έγινε δήμος, ] που περιελάμβανε 9 χωριά όλα μαζί από τα οποία τα κυριότερα ήταν:
Adırmusun, ( Koyunlu ),
Delmisun (Hançerli),
İlisun (Küçükleğen) και τα αρχεία διατηρήθηκαν ως τέτοια.
Ο πληθυσμός τα επόμενα χρόνια ήταν
Το 1895
Ο Φαρασόπουλος εκτίμησε το 1895 ότι οι χριστιανοί έφταναν τους 1.200 και οι μουσουλμάνοι τους 1.300.
Το 1889
Την ίδια περίπου αναλογία μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων –50% για κάθε εθνοθρησκευτική ομάδα –δίνει το 1889.
και ο Κρινόπουλος, ο οποίος όμως ανεβάζει τον αριθμό των κατοίκων σε 4.000.
Το 1906
Σύμφωνα με τη στατιστική της επαρχίας Ικονίου του 1905, στο Φερτέκ ζούσαν 1.500 χριστιανοί και 2.500 μουσουλμάνοι, οπότε η αναλογία αλλάζει προς τον όφελος των μουσουλμάνων.
Το 1908
Ο Αντωνόπουλος, δύο χρόνια αργότερα, υπολόγισε σε 360 τις οικογένειες των χριστιανών. Ένα μεγάλο κομμάτι των χριστιανών είχε μεταναστεύσει σε αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όπως η Κωνσταντινούπολη (όπου υπήρχε οργανωμένη κοινότητα Φερτεκιωτών, το Ικόνιο, η Σμύρνη, τα Άδανα κλπ, όπου εργάζονταν ως έμποροι, τεχνίτες, υπάλληλοι κ.ά. Το Φερτέκ ήταν μουδουρλίκι που διαδοχικά ανήκε στο μουτεσαριφλίκι Νίγδης και στο βιλαέτι του Ικονίου. Ο μουδούρης, ο οποίος στις πηγές αναφέρεται και ως έπαρχος, ήταν η ανώτερη διοικητική αρχή, διοριζόταν από το κράτος και ήταν υπεύθυνος για την τήρηση της τάξης στην περιοχή του. Εκτός από το Φερτέκ στη δικαιοδοσία του ανήκαν επίσης οι οικισμοί Ιλοσόν, Τελμησός, Φεσλεέν και Αντιρμοσόν. Ο μπελεντιέ – ρεϊζί (δήμαρχος) εκλεγόταν κάθε 2-3 χρόνια από τους κατοίκους του Φερτέκ, χριστιανούς και μουσουλμάνους, και ήταν υπεύθυνος για τη συλλογή των φόρων, την καθαριότητα, την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς και τέλος τη διαχείριση του νερού.
ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ
Ειχε 3 συνοικίες (μαχαλάδες ) Τον απάνω, τον κάτω και τον ορτά (κεντρικό) μαχαλά.
ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ
Ενα μεγάλο κομμάτι των χριστιανών είχε μεταναστεύσει σε αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όπως η Κωνσταντινούπολη (όπου υπήρχε οργανωμένη κοινότητα Φερτεκιωτών, Εκεί δραστηριοποιούνταν κυρίως ως ταβερνιάρηδες και έμποροι οινοπνευματωδών ποτών.
Με καταγωγή από το Φερτέκ βρίσκουμε μετανάστες επίσης στη Μερσίνα, και στην Σαμψούντα , το Ικόνιο, η Σμύρνη, τα Άδανα αλλά και αλλού, όπου εργάζονταν ως έμποροι, τεχνίτες, υπάλληλοι ενώ λίγοι από αυτούς ήταν σαράφηδες και δικηγόροι.
ΙΣΤΟΡΊΑ
Η ιστορία της Φερτάκαινας από ότι φαίνεται ξεκινά από τον 3ο αιώνα μ.Χ. στην υπόγεια πόλη ,που λεγόταν Μανταλλος. στην εποχή του Βυζαντίου πόυ τον κατοικούσαν Έλληνες. Η πόλη από τους Βυζαντινούς πέρασε στα χέρια των Σελτζούκων και των Οθωμανών. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, ο αρχικός οικισμός ήταν κτισμένος σε άλλη τοποθεσία, ενώ αναφέρεται πως στον νέο οικισμό κατέφυγαν χριστιανοί από την υπόλοιπη Καππαδοκία και την Κιλικία, προκειμένου να αποφύγουν την καταπίεση ενός τοπικού Οθωμανού αξιωματούχου. Στο Φερτέκι αναφέρεται το 1815 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κύριλλος ΣΤ΄ Επίσης αναφέρεται το 1856 από τον λόγιο Νικόλαο Ρίζο, που λέει ότι διέθετε ελληνικό σχολείο από το 1820. Από τα μέσα του 19ου αιώνα και εντεύθεν το Φερτέκι αναφέρεται ως μικτόχωριό στο οποίο κατοικούσαν Έλληνες και Τούρκοι, ωστόσο υπάρχουν αλληλοσυγκρουόμενες εκτιμήσεις όσον αφορά τόσο το μέγεθος όσο και τη σύσταση του πληθυσμό.
ΥΠΟΓΕΙΑ ΠΟΛΗ
Ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά μέρη στο Φέρτεκ, είναι η «Υπόγεια Πόλη», όπως ονομάζεται σήμερα ο Μάντιλμος. Την εποχή των Ελλήνων αναφερόταν και σαν Μάνδυλος – Μάντιλμος. Άγιος Παντελεήμονας). Η υπόγεια πόλη που βρίσκεται στην τοποθεσία Μοναστήρι αποτελείτo από 7 δωμάτια συνδεδεμένα με τις σήραγγες. Υπολογίζεται ότι κτίστηκε στο δεύτερο μισό του 3ου αιώνα μ.Χ.
Χτίστηκε ως ιερό για να παρέχει προστασία στους πρώτους χριστιανούς, που ξεφεύγουν από τους διωγμούς της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Εκείνη την εποχή, οι Ρωμαίοι προσπαθούσαν να σταματήσουν τη διάδοση του Χριστιανισμού. Ο Μάνδυλος μοιάζει πολύ με τις υπόγειες πόλεις της Καππαδοκίας (Derinkuyu και Yeralti Sehirleri). Η είσοδος στην υπόγεια πόλη γίνεται από στενό και σύντομο μονοπάτι που απαιτεί από τους ανθρώπους να λυγίσουν για να το περάσουν.
Μετά το τούνελ στην αρχή της εισόδου στον πάνω όροφο, σχηματίστηκαν διάφορα δωμάτια και χώροι που συνδέονται με 3 σημεία και μια μεγάλη σήραγγα. Διαθέσιμες καμινάδες εξαερισμού, πόρτες, μυλόπετρες. Μετά την είσοδο, οι δρόμοι φαρδαίνουν καθώς περπατά κανείς περισσότερο προς το εσωτερικό. Στα σημεία εισόδου και εξόδου υπάρχουν μεγάλες στρογγυλές πέτρες που ονομάζονται «Shaving Stone» ή «Keystone» σε μορφή μυλόπετρας, οι οποίες πιστεύεται ότι χρησιμοποιούνται για να κλείσουν και να κλειδώσουν τις πόρτες για να σταματήσουν τους εισβολείς.
Στη διώροφη «Υπόγεια Πόλη του Φερτέκ», υπάρχουν μεγάλα δωμάτια, ταντούρες, φούρνοι, οινοποιεία, χωμάτινα πιθάρια στις αποθήκες, εκκλησάκια (παρεκκλησιών) και αποθήκες σιτηρών που ονομάζονται «Χοσέρε».
Διαθέτει ξεχωριστό σύστημα εξαερισμού. Η Under Ground City είναι κλειστή σήμερα. Η αποκατάσταση και το άνοιγμά του στο κοινό θα συνεισφέρει πολύ στον τουρισμό Fertek και Niğde. Το όνομα Μάνδυλος, προέρχεται από τον Άγιο Παντελεήμονα.
– Ο Άγιος Παντελεήμων
Ο Άγιος Παντελεήμων ( είναι ένας από τους θεραπευόμενους Χριστιανούς Αγίους που γεννήθηκε στην Νίκαια της Βιθυνίας (ο Ιζμίτ ) το 271. Ο πατέρας του ονομάζεται Ευστόργιος και η μητέρα του Ευβουλή. Αφού ο Παντελεήμονας έλαβε την πρώτη του εκπαίδευση, ο πατέρας του τον έστειλε στον περίφημο Ιατρό της εποχής, Εφρόσινο, για να λάβει την μόρφωσή του στην Ιατρική. Την περίοδο αυτή έγινε ένας από τους καλύτερους μαθητές του Παντελεήμονα, ο οποίος ήταν και γιατρός του αυτοκράτορα Μαξιμιανού.
Προφανώς η ονομασία δόθηκε αργότερα λόγω της παρουσία του Αγίου στην πόλη
– Μάνδηλος
Το όνομα Παντελεήμων εξελίχθηκε σε Μάνδυλο μετά την ανταλλαγή Καραμανλήδων και Τουρκικού πληθυσμού.
Παντελεήμον = Παντελής = Παντέλος = Μπαντέλος =Μάντελος = Μάνδυλος
Ο περίπατος του Μάνδυλμου ήταν ο χώρος που γινόταν η τελετή αγιασμού των νεογέννητων Καραμανλήδων στην πηγή γλυκού νερού (αγάισμα). Πιστεύεται ότι το αγιασμό είχε θεραπευτικά αποτελέσματα. Μετά τη θρησκευτική τελετή στην εκκλησία, το εκκλησίασμα συγκεντρωνόταν πίσω από τον ιερέα, έψαλλε ύμνους και πήγαινε στον Μάνδυλμο για να παρακολουθήσει την τελετή της βάπτισης των νεογέννητων παιδιών. Στη συνέχεια επέστρεφαν στα σπίτια τους αφού έπαιρναν τα βαπτιστικά τους από τον ιερέα. Η χρονολογία κατασκευής αυτής της ιερής πηγής υπολογίζεται στον 18ο αιώνα. Πρόκειται για μια θολωτή κατασκευή που αρχικά ήταν κατασκευασμένη από πελεκητή πέτρα. Ωστόσο, με τις επισκευές που έγιναν αργότερα, έχασε το παλιό του χαρακτηριστικό.
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Εκκλησιαστικά το Φερτέκ ανήκε στη μητρόπολη Ικονίου
–*- Ναοί στο
Υπήρχαν δυο Χριστιανικοί ναοί στο Φερτέκι
– Εκκλησία Γαβριήλ και Μιχαήλ των Αγγέλων
Στον οικισμό υπήρχε ένας κύριος ναός, ο οποίος χτίστηκε το 1835 και ήταν αφιερωμένος στους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ βρίσκεται σε καλή κατάσταση και οι τοιχογραφίες παραμένουν άθικτες. Με την φυγή των Ελλήνων έγινε Τζαμι που τώρα ονομάζεται Νέο Τζαμι. Το κτίριο μετατράπηκε σε τζαμί το 1924, μετά την ανταλλαγή πληθυσμού μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Χτίστηκε το 1835. Ο Ναός του Γαβριήλ και του Μιχαήλ των Αγγέλων άνοιξε για λειτουργία στις 29 Σεπτεμβρίου 1835, από τους Ελληνορθόδοξους Χριστιανούς ( Καραμανλήδες). Μια επιγραφή στα καραμανλικά τουρκικά στην πρόσοψη του νάρθηκα δείχνει την ημερομηνία κατασκευής. Είναι καλά συντηρημένο και είναι σε πολύ καλή κατάσταση.
Είναι τρίκλιτη βασιλική χτισμένη με κιτρινωπούς τοίχους από πέτρα και βασάλτη, με στρογγυλό νάρθηκα σχήματος «U» στα ανατολικά και κυκλικούς κίονες στο εσωτερικό. Οι οροφές του νάρθηκα διαθέτουν ενδιαφέρουσα ξυλογλυπτική, συμπεριλαμβανομένων των ζωγραφικών ζωγραφικών δαπέδου και των κτιρίων σκαλιστών στην είσοδο. Υπάρχουν τοιχογραφίες στις αψίδες και τα κελιά του παστοφόρου. Υπάρχει μια σκηνή « Αγίας Τριάδος» στην κύρια αψίδα και στη βόρεια αψίδα. Στη νότια αψίδα βρίσκεται η «Παναγία».
Η σκηνή της «Μεταμόρφωσης» απεικονίζεται στη νότια πλευρά της πρόθεσης στραμμένη προς τον ναό. Στον νότιο και ανατολικό τοίχο του σώματος υπάρχουν πέντε μορφές, εκ των οποίων οι δύο είναι άγγελοι και οι τρεις είναι άγιοι. Οι τοιχογραφίες με μορφές στον βόρειο τοίχο του διακονικού έχουν καταστραφεί. Το ανώτερο επίπεδο υποστηρίζεται από πέντε κεντρικούς πυλώνες και 28 μικρές στήλες. Παρά τη μετατροπή σε ένα τζαμί, η εκκλησία Fertek εξακολουθεί να διατηρεί την ιστορική και πολιτιστική του σημασία.
–Ο 2ος ναός που χαρακτηριζόταν παρεκκλήσι
Ο άλλος ναός είναι γνωστό ως το παρεκκλήσι, που βρίσκεται δίπλα στο σπίτι του Ενβέρ Αρικάν. Δυστυχώς δεν συντηρείται καλά και χρειάζεται επισκευή. Το κτήριο αυτό, που αποτελεί καλό παράδειγμα Βυζαντινής – Οθωμανικής Αρχιτεκτονικής, κατασκευάστηκε από πελεκητή πέτρα. Οι θρησκευτικές τοιχογραφίες στις τρεις αψίδες αυτής της παλιάς εκκλησίας είναι φιλοτεχνημένες από τον Πρόβο Γκάμπη, από την πόλη Μπουταλασκι (Ταλάς ) της Καισάριας. Πριν από την ανταλλαγή στο Φερτέκ λειτουργούσαν τακτικά τρεις ιερείς.
– Μοναστήρι Cumusler
Σε απόσταση 20 λεπτών από το Φερτέκι (3,5 χλμ περιπου ) βρίσκεται ,το μοναστήρι Gümüşler μια βραχώδης εκκλησία λαξευμένη σε ένα μεγάλο βράχο από τούφες. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα μοναστήρια στην περιοχή της Καππαδοκίας και ένα από τα καλύτερα διατηρημένα δείγματα βυζαντινής τέχνης του 10ου αιώνα στην Μ. Ασία. Αποτελείται από μια τετράγωνη κεντρική αυλή, μια εκκλησία και υπόγειους χώρους που συνδέονται με αυτή την αυλή. Το μοναστήρι και ο υπόγειος οικισμός του χτίστηκαν τον 10ο & τον 11ο αιώνα, μακριά από μεγάλους οικισμούς. Χρησιμοποιήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα και στην συνεχεία εγκαταλείφτηκε μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1924.
ΠΑΙΔΕΙΑ
Ελληνικό σχολείο υπήρχε στο Φερτέκι από το 1820 όπως προείπαμε. Άγνωστο που στεγαζόταν και για ποσό διάστημα λειτούργησε. Παντως ήταν γνωστό ότι πριν από το 1889 λειτουργούσε ήδη ελληνικό σχολείο, στο οποίο περίπου εκείνη την εποχή προστέθηκε και μια τάξη γυμνασίου. Λειτουργούσαν επίσης παρθεναγωγείο και νηπιαγωγείο.
Το 1904 χτίστηκε νέο σχολικό κτήριο με δαπάνη του Κωνσταντίνου Αραβανόπουλου και άλλων Φερτικιωτών εγκατεστημένων στην Κωνσταντινούπολη. Υπήρξαν και άλλοι απόδημοι της ελληνικής κοινότητας που ενδιαφερόταν για την μόρφωση των παιδιών της πατρίδας τους, συντηρούσαν μάλιστα με τις εισφορές τους μια αστική σχολή και ένα παρθεναγωγείο.
Το σχολείο αυτό, που σώζεται μέχρι σήμερα, διαθέτει 5 αίθουσες διδασκαλίας. Ο συνολικός αριθμός μαθητών και μαθητριών στις αρχές του 20ού αι. έφτανε τους 220 και μειώθηκε στους 160. Το 1913 είχε ήταν γυμνάσιο με 60 μαθητές και 57 μαθήτριες. Στα σχολεία του Φερτέκ δίδασκαν το 1905 τρεις δάσκαλοι και μία δασκάλα. Μερικοί από τους δασκάλους που δίδαξαν εκεί ήταν οι: Ν.Μπάρας, Μιλτ Α. Εφραμίδης Αντίπρόδρος, Σ.Β. Νομίδης, Γραμμάτης, Α. Καρατσάογλου, Ταμίας Ν. Μποδοκίδης, Κρρ, παπαχροσάνττρο, Ν.Ι. Τσαρμπαγκής, Γ. Θ, Νουμίδης, Α.Ι. Α.Χ. Κλαδόπουλος.
Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα περιελάμβανε παλιά και νέα ελληνικά, γαλλικά, τουρκικά, αριθμητική, μουσική, ιστορία γεωγραφίας και χειροτεχνίες. εκπληκτικά πλούσιο πρόγραμμα σπουδών για την εποχή του. Οι Ρωμιοί του Φερτέκ μιλούσαν ελληνικό καππαδοκικό ιδίωμα, χρησιμοποιούσαν όμως παράλληλα και την τουρκική γλώσσα, ακόμη και στην καθημερινή τους ζωή.
ΠΡΟΣΩΠΑ
– Αβραάμ Βαπορίδης (1855-1911), συγγραφέας και αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ο Αβραάμ Βαπορίδης γεννήθηκε το 1855 από Καππαδοκική οικογένεια στην πόλη Φερτέκι της Επαρχίας Νίγδης στην Κεντρική Ανατολία. Εργάστηκε στο υπουργείο παιδείας και εξέδωσε βιογραφίες Οθωμανών Σουλτάνων καθώς και την ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε βιβλία των ελληνικών σχολείων στα τέλη του 19ου αιώνα. Πέθανε το 1911 στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Αβραάμ Βαπορίδης (Εφέντη) (τουρκικά: Avraam Vaporidi Efendi, Φερτέκι, 1855 – Κωνσταντινούπολη, 1911), επίσης γνωστός ως Αβραάμ Εφέντης, ήταν διακεκριμένος Έλληνας Μικρασιάτης συγγραφέας, λόγιος και ιστορικός. Ήταν υψηλόβαθμος υπάλληλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπηρετώντας σε διάφορες κυβερνητικές θέσεις και ήταν επιθεωρητής (Matbaalar Müfettişi) του Ελεγκτικού Συνεδρίου του Αυτοκρατορικού Υπουργείου Παιδείας.
— Νικόλαος Θεολογίδης ή Σουλίδης
Νικόλαος Θεολογίδης έζησε από το 1840- έως το 1905 και ήταν συγγραφέας και δημοσιογράφος.
– Κωνσταντίνος Αραβανόπουλος
Ο Κωνσταντίνος Αραβανόπουλος, ήταν τοπικός ευεργέτης.
Το 1904 χτίστηκε νέο σχολικό κτήριο με δαπάνη του Κωνσταντίνου Αραβανόπουλου και άλλων Φερτικιωτών εγκατεστημένων στην Κωνσταντινούπολη.
– Ταβούλογλου Χατζή Μπινιάτ
Ήταν Χριστιανός πιθανόν Ελληνικής καταγωγής και έζησε τον 18ο και τον 19ο αιώνας και ήταν επίσης , τοπικός ευεργέτης.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Οι κάτοικοι ασχολούνταν κυρίως όμως με την γεωργία. Η καλλιεργήσιμη γη στο Φερτέκ ήταν μάλλον εύφορη, τουλάχιστον σε σύγκριση με άλλους ορεινούς οικισμούς της Καππαδοκίας. Οι περισσότεροι Ρωμιοί δεν ασχολούνταν οι ίδιοι με την καλλιέργεια των κτημάτων τους. Συνήπταν αγροληπτικές συμβάσεις με μουσουλμάνους καλλιεργητές, οι οποίοι αναλάμβαναν την καλλιέργεια και παρέδιδαν συνήθως το μισό της σοδειάς (μισιακό).
Καλλιεργούσαν δημητριακά, φρούτα, περιβόλια, μαστίχα και αμπέλια, που ήταν άλλωστε η σημαντικότερη καλλιέργεια του χωριού. Από αυτά παρήγαν αξιόλογες ποσότητες κρασιού και ούζου, τις οποίες διέθεταν στην τοπική αγορά αλλά και στην αγορά της Κωνσταντινούπολης. Τα σταφύλια και τα μήλα είναι τα πιο σημαντικά προϊόντα. Στις αρχές του 20ού αιώνα, το Φερτέκι είχε εξελιχθεί σε τόπο παραθερισμού για τους κατοίκους της γειτονικής Νίγδης γεγονός που βοηθούσε την τοπική οικονομία.
Πολλοί κάτοικοι ασχολούνταν με την ταπητουργία που αποτελούσε αξιόλογη συμπληρωματική πηγή εισοδήματος αποτέλεσε για αρκετές οικογένειες . Λειτούργησε ως οικοτεχνία στην οποία δραστηριοποιούνταν οι γυναίκες που κατασκεύαζαν στον αργαλειό μάλλινα χαλιά για λογαριασμό εμπόρων από τη Νίγδη.
ΕΚΔΙΩΞΗ
Το καλοκαίρι του 1924 εγκαταστάθηκαν στο Φερτέκι 100 οικογένειες Τούρκων προσφύγων από την Ελλάδα και περίπου έναν μήνα αργότερα πραγματοποιήθηκε η αντίστοιχη αποχώρηση των ντόπιων Ελλήνων, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν κυρίως στη Θεσσαλονίκη.
ΣΉΜΕΡΑ
Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 μετονομάστηκε σε Aydınyurt, ωστόσο στη συνέχεια ανέκτησε την αρχική του ονομασία. Το 1954 ορίστηκε έδρα του ομώνυμου δήμου, ο οποίος καταργήθηκε το 2012 μετά την ενσωμάτωσή του στον δήμο Νίγδης. Ο πληθυσμός του είναι 9.287 (2022).
*Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου Συγγραφέα – Ιστορικού ερευνητή
