Οι αλλαγές του Κώδικα και ο αντίκτυπος στη Δυτική Μακεδονία
Ο νέος Κώδικας Αυτοδιοίκησης επανακαθορίζει τις κατηγορίες των δήμων και δημιουργεί διαφορετικές ταχύτητες στην τοπική διακυβέρνηση. Στη Δυτική Μακεδονία, δήμοι όπως το Βόιο, τα Γρεβενά, το Νεστόριο και οι Πρέσπες εντάσσονται στις ορεινές ή παραμεθόριες κατηγορίες, ενώ η Κοζάνη και η Εορδαία παραμένουν οι μόνοι μεγάλοι ηπειρωτικοί δήμοι της Περιφέρειας. Η πρόβλεψη για υποχρεωτικές συνενώσεις κοινοτήτων κάτω των 40 εκλογέων αναμένεται να επηρεάσει μικρούς οικισμούς στις ορεινές ζώνες.
Οι αλλαγές δεν μεταβάλουν σύνορα, αλλά αναμένεται να επηρεάσουν την εκπροσώπηση και την τοπική ισορροπία δυνάμεων. Η δυνατότητα αναγνώρισης νέων κοινοτήτων και η αυστηρότερη κατηγοριοποίηση δημιουργούν ένα νέο περιβάλλον διοίκησης, το οποίο για τη Δυτική Μακεδονία συμπίπτει με την κρίσιμη φάση του παραγωγικού της μετασχηματισμού.
Σημαντικές αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης, λειτουργίας και εκλογής των οργάνων της τοπικής αυτοδιοίκησης επιφέρει ο νέος Κώδικας Αυτοδιοίκησης, που αναμένεται να δοθεί σύντομα σε δημόσια διαβούλευση. Το πολυσέλιδο προσχέδιο του Υπουργείου Εσωτερικών αναδιατάσσει το εκλογικό σύστημα, εισάγει την ηλεκτρονική ψήφο, αλλάζει τον τρόπο κατανομής εδρών και καθορίζει αυστηρότερο πλαίσιο ασυμβίβαστων. Παράλληλα, επαναχαράσσει το χάρτη των κατηγοριών των δήμων, με άμεσες συνέπειες και στη Δυτική Μακεδονία.
Στις 17 Δεκεμβρίου η ΚΕΔΕ συγκαλεί Έκτακτη Γενική Συνέλευση, με αποκλειστικό θέμα την τοποθέτησή της επί του νέου Κώδικα. Όπως σημειώνει ο πρόεδρός της, Λάζαρος Κυρίζογλου, τα κείμενα που έχουν αποσταλεί στους δήμους δεν αποτελούν ακόμη το τελικό περιεχόμενο, ενώ εκκρεμεί η ενσωμάτωση κεφαλαίων για τα νομικά πρόσωπα και την κατανομή των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων.
Μία από τις βασικότερες τομές του νέου Κώδικα είναι η θεσμοθέτηση της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας στις αυτοδιοικητικές εκλογές. Προβλέπεται η δημιουργία Ειδικών Εκλογικών Καταλόγων Ηλεκτρονικής Ψήφου, στους οποίους οι ψηφοφόροι θα εγγράφονται μέσω της πλατφόρμας gov.gr, με ταυτοποίηση μέσω Taxisnet και επιβεβαίωση μέσω κωδικού OTP (άρθρα 39–41).
Η ηλεκτρονική ψηφοφορία θα διεξάγεται μόνο σε δήμους όπου έχουν εγγραφεί τουλάχιστον 30 εκλογείς, ενώ η εποπτεία της διαδικασίας ανατίθεται σε ειδική πενταμελή εφορευτική επιτροπή που συγκροτείται με απόφαση του Προέδρου του Αρείου Πάγου. Το Υπουργείο θα εκδώσει προεδρικό διάταγμα για τις τεχνικές προδιαγραφές, τη μυστικότητα και την ασφάλεια του συστήματος.
Νέο σύστημα ανάδειξης δημάρχων και περιφερειαρχών
Η εισαγωγή της «εναλλακτικής ψήφου» (alternative vote) αλλάζει ουσιαστικά τον τρόπο ανάδειξης των επικεφαλής των ΟΤΑ. Οι εκλογείς θα μπορούν να δηλώσουν έναν δεύτερο συνδυασμό ως εναλλακτική επιλογή, η οποία ενεργοποιείται μόνο εφόσον κανένας συνδυασμός δεν συγκεντρώσει 42% + 1 ψήφο στην αρχική καταμέτρηση (άρθρα 57–58).
Στο δεύτερο στάδιο προσμέτρησης συμμετέχουν οι δύο πρώτοι συνδυασμοί, στους οποίους προστίθενται οι εναλλακτικές ψήφοι από τα ψηφοδέλτια των υπολοίπων. Ο συνδυασμός που συγκεντρώνει πλέον τη σχετική ή απόλυτη πλειοψηφία αναδεικνύεται νικητής, ενώ σε περίπτωση ισοψηφίας προβλέπεται δημόσια κλήρωση.
Το σύστημα αυτό ενισχύει τη σταθερότητα, αλλά παράλληλα μειώνει την πιθανότητα ανατροπών στη δεύτερη Κυριακή, καθώς η διαδικασία ολοκληρώνεται δικαστικά χωρίς νέα προσφυγή στις κάλπες.
Ενιαίο ψηφοδέλτιο για όλους τους δημοτικούς θεσμούς
Στις δημοτικές εκλογές εισάγεται ενιαίο ψηφοδέλτιο για όλα τα αξιώματα: δήμαρχο, δημοτικούς συμβούλους, συμβούλους κοινοτήτων και εκπροσώπους κοινοτήτων (άρθρο 53).
Οι σταυροί προτίμησης διαφοροποιούνται ως εξής:
• έως 4 σταυροί για δημοτικούς συμβούλους,
• έως 2 σταυροί για συμβούλους κοινοτήτων,
• 1 σταυρός για εκπροσώπους μικρών κοινοτήτων.
Στην πράξη, ο πολίτης θα χρησιμοποιεί ένα ψηφοδέλτιο για όλες τις βαθμίδες εκλογής εντός του δήμου, γεγονός που απλοποιεί τη διαδικασία αλλά προϋποθέτει ιδιαίτερη προετοιμασία των συνδυασμών.
Αυστηρότερο πλαίσιο εκλογιμότητας
Ο Κώδικας προβλέπει σημαντική αυστηροποίηση των ασυμβίβαστων και των κωλυμάτων υποψηφιότητας. Δεν επιτρέπεται η συμμετοχή στις εκλογές όσων έχουν ληξιπρόθεσμες οφειλές άνω των 300 ευρώ προς τον δήμο ή τα νομικά του πρόσωπα, εφόσον έχει κοινοποιηθεί ειδοποίηση ή έχουν ληφθεί μέτρα είσπραξης (άρθρο 44).
Επίσης, αποκλείονται υπάλληλοι του Δημοσίου ή ΝΠΔΔ που έχουν ασκήσει επιτελικές αρμοδιότητες εντός της περιοχής στην οποία είναι υποψήφιοι. Απαγορεύεται η ταυτόχρονη υποψηφιότητα σε δύο βαθμούς αυτοδιοίκησης, ενώ συμβάσεις αξίας άνω των 10.000 ευρώ με δήμους ή περιφέρειες συνιστούν ασυμβίβαστο.
Τι αλλάζει στη Δυτική Μακεδονία
Το άρθρο 8 του νέου Κώδικα καθορίζει με σαφήνεια τις κατηγορίες δήμων, με βάση τον πληθυσμό, την ορεινότητα, τον παραμεθόριο χαρακτήρα και τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά (άρθρο 8).
Με βάση αυτά τα κριτήρια, η Δυτική Μακεδονία παρουσιάζει ιδιαιτερότητες που φαίνεται να επηρεάζουν τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των ΟΤΑ της:
- Ορεινότητα και γεωμορφολογία
Οι δήμοι Βοΐου, Γρεβενών, Νεστορίου και Πρεσπών εμπίπτουν σαφώς στις κατηγορίες των ορεινών δήμων, καθώς μεγάλο μέρος των δημοτικών τους κοινοτήτων χαρακτηρίζονται ορεινές στο Μητρώο της ΕΛΣΤΑΤ. Η κατάταξη αυτή συνδέεται με συγκεκριμένες διοικητικές προβλέψεις του Κώδικα, όπως οι δυνατότητες συνενώσεων ή η προσαρμογή της ενδοδημοτικής αποκέντρωσης.
- Παραμεθόριος χαρακτήρας
Οι δήμοι Καστοριάς, Νεστορίου, Πρεσπών και Φλώρινας χαρακτηρίζονται παραμεθόριοι βάσει του άρθρου 8(3), γεγονός που διατηρεί μια ιδιαίτερη διοικητική ταυτότητα και επιτρέπει προσαρμοσμένες παρεμβάσεις σε επίπεδο οργάνωσης υπηρεσιών. Σε πολιτικό επίπεδο, οι δήμοι αυτοί συχνά προβάλλουν τις αυξημένες ανάγκες τους σε υποδομές και ανθρώπινο δυναμικό.
- Μεγάλοι ηπειρωτικοί δήμοι
Η Κοζάνη και η Εορδαία είναι οι μοναδικοί δήμοι της Περιφέρειας που κατατάσσονται στις μεγαλύτερες κατηγορίες, λόγω πληθυσμού άνω των 25.000 κατοίκων. Η κατάταξη αυτή συνδέεται με ειδικότερο ρόλο στην περιφερειακή ανάπτυξη και στο σχεδιασμό του νέου παραγωγικού μοντέλου μετά τη λιγνιτική εποχή.
- Κοινότητες με λιγότερους από 40 εκλογείς
Σύμφωνα με το άρθρο 11(2), κοινότητες με κάτω από 40 εγγεγραμμένους εκλογείς συνενώνονται υποχρεωτικά με όμορες κοινότητες.
Το κριτήριο αυτό επηρεάζει κυρίως ορεινές περιοχές σε Βόιο, Γρεβενά και Πρέσπες, όπου υπάρχουν μικροί οικισμοί με περιορισμένο πληθυσμό. Οι υποχρεωτικές συνενώσεις αναμένεται να αλλάξουν το τοπικό χάρτη εκπροσώπησης, ενώ σε πολιτικό επίπεδο ενδέχεται να προκαλέσουν αντιδράσεις σε κοινότητες που διατηρούν έντονη τοπική ταυτότητα.
- Προοπτικές νέων αναγνωρίσεων κοινοτήτων
Το άρθρο 13 επιτρέπει την αναγνώριση νέας δημοτικής κοινότητας όταν ένας οικισμός διαθέτει τουλάχιστον 300 κατοίκους και διατηρεί ιστορικά ή αναπτυξιακά χαρακτηριστικά.
Στη Δυτική Μακεδονία υπάρχουν οικισμοί που πληρούν τα κριτήρια αυτά, ιδίως στην Καστοριά και την Κοζάνη, γεγονός που δυνητικά αυξάνει τον αριθμό των κοινοτήτων από την επόμενη αυτοδιοικητική περίοδο.
Συνολικά, η νέα κατηγοριοποίηση των δήμων δεν αλλάζει αριθμητικά τα όρια της Περιφέρειας, αλλά επαναπροσδιορίζει τον θεσμικό ρόλο τους και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται διοικητικά και χρηματοδοτικά. Η πολιτική διάσταση των αλλαγών θα αναδειχθεί το επόμενο διάστημα, καθώς οι δήμοι θα καταθέσουν τις προτάσεις τους ενόψει της συνεδρίασης της ΚΕΔΕ.
Το Υπουργείο Εσωτερικών αναμένεται να ενσωματώσει τις προτάσεις της ΚΕΔΕ πριν την οριστικοποίηση του Κώδικα. Στόχος είναι να υπάρξει σαφές και ενιαίο πλαίσιο πριν από τις επόμενες αυτοδιοικητικές εκλογές, που θα διεξαχθούν την τελευταία Κυριακή του Νοεμβρίου του πέμπτου έτους κάθε περιόδου (άρθρο 36).
Σωκράτης Μουτίδης – www.xronos-kozanis.gr
