Δημοσιεύτηκε στην Ελληνική Καρδιολογική Επιθεώρηση τεύχος Ιανουάριος- Μάρτιος 2023
Γ.Λ. Από τη θέση του Κέντρου Κλινικής Έρευνας και του Προέδρου του Επιστημονικού Συμβουλίου είχατε συμβάλει στην ανάπτυξη του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), το οποίο μέσα σε λίγα χρόνια (2002-2008) είχε καταστεί ένα από τα καλύτερα ερευνητικά κέντρα της Ευρώπης.
Χ.Μ. Στις ΗΠΑ, με σκληρή δουλειά, είχα ξεπεράσει όλα τα εμπόδια, και σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα (πέντε ετών) από τη βαθμίδα του επίκουρου καθηγητή έγινα καθηγητής πρώτης βαθμίδας- full professor- (1975-1980). Συγχρόνως είχα εκλεγεί και καθηγητής Φαρμακευτικής στο OSU το 1984.
Όλα αυτά τα χρόνια είχα μια γενική αναγνώριση στις καρδιολογικές κοινότητες όχι μόνο της Αμερικής και της Ελλάδας, αλλά σχεδόν σε όλα μέρη του κόσμου. Ήμουν από τους λίγους καρδιολόγους που είχαν γράψει μετά από πρόσκληση σε όλα τα κλασσικά βιβλία τα οποία τα θεωρούσαν (ακόμα θεωρούνται) ευαγγέλια της καρδιολογίας, όπως του Hurst, Braunwald, Μoss and Adams, Current Diagnosis, American College of Cardiology Self Assessman Program κ.α. Οι κριτικές για τα βιβλία και τις μονογραφίες που είχαμε εκδώσει ήταν άριστες. Χαρακτηριστικά είναι τα σχόλια του περιοδικού New England Journal of Medicine (1993, 3 Σεπτεμβρίου, σελ. 737), όπου ο Μπουντούλας χαρακτηρίζεται ως ένας από τους ανθρώπους της Αναγέννησης της Καρδιολογίας «one of the Renaissance people of cardiology». Την πορεία μου αυτή τη γνώριζαν οι ιατροί που ήταν μέλη της Ακαδημίας Αθηνών (Ματσανιώτης, Στεφανής, Σκαλκέας, Τούντας) και ο Καθηγητής- Ακαδημαϊκός, αείμνηστος, Γρηγόριος Σκαλκέας μου έκανε την τιμητική πρόσκληση να αναλάβω τη διεύθυνση του Κέντρου Κλινικής Έρευνας στο ΙΙΒΕΑΑ, το οποίο μόλις είχε ιδρυθεί. Πίστευα ότι με τη διεθνή εμπειρία που είχα θα μπορούσα να προσφέρω στην ανάπτυξη αυτού του κέντρου και στην πατρίδα μας, η οποία εκτός των άλλων, μου είχε δώσει τη δυνατότητα να σπουδάσω δωρεάν. Εδώ θέλω να επισημάνω ότι η πρότασή μου ήταν ότι το Κέντρο πρέπει να είναι Κέντρο Κλινικής και Μεταφραστικής Έρευνας (πρόταση που έγινε δεκτή). Με αυτό το συνδυασμό ιδέες και ανακαλύψεις από τη βασική έρευνα θα μπορούσαν να δοκιμάζονται στο Κέντρο Κλινικής/Μεταφραστικής Έρευνας, καθώς και το αντίστροφο, δηλαδή ιδέες από την Κλινική θα δοκιμάζονται στο Εργαστήριο βασικής έρευνας. Την 1η Οκτωβρίου του 2002 έγιναν με μεγαλοπρέπεια τα εγκαίνια του ΙΙΒΕΑΑ.
Οι διευθυντές των διαφόρων κέντρων αποτελούσαν τα μέλη του Επιστημονικού Συμβουλίου. Ένα από τα μέλη του Επιστημονικού Συμβουλίου έπρεπε να ηγείται, να είναι δηλαδή ο πρόεδρός του. Τα μέλη του Επιστημονικού Συμβουλίου ομόφωνα με ψήφισαν για τη θέση αυτή. Η εκλογή μου εγκρίθηκε στη συνέχεια από το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος. Έτσι από τον Οκτώβρη του 2002 ήμουνα Διευθυντής του Κέντρου Κλινικής/Μεταφραστικής Έρευνας και Πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΙΙΒΕΑΑ. Το Ίδρυμα δημιουργήθηκε, και λειτούργησε χάρη στις προσπάθειες, την επιμονή, την υπομονή και τη διορατικότητα του Γρηγορίου Σκαλκέα. Το Ίδρυμα είναι από τα λίγα που μέσα στον ίδιο σχετικά μικρό χώρο υπάρχει η δυνατότητα για Βασική και Κλινική/Μεταφραστική Έρευνα. Επιπλέον, υπάρχει κέντρο πειραματόζωων και πειραματικό χειρουργείο, με άριστες σύγχρονες εγκαταστάσεις. Σε αυτό το κέντρο, λόγω των ευκολιών που παρείχε, είχε έλθει αρκετές φορές για πειράματα ο γνωστός καρδιοχειρουργός Sir Magdi Yacoub , καθώς και άλλοι διάσημοι χειρουργοί από την Αγγλία και τις ΗΠΑ, οι οποίοι ανά διαστήματα, έκαναν πειράματα.
Στο Ίδρυμα τον Οκτώβρη του 2002, εκτός από τη μεγαλοπρέπεια των κτιρίων και τους ερευνητές, εκ των οποίων οι περισσότεροι είχαν έλθει από το εξωτερικό, δεν υπήρχε τίποτα άλλο. Τα γραφεία και τα εργαστήρια ήταν άδεια. Δεν υπήρχαν καθίσματα για να καθίσουμε και καθόμασταν πάνω σε κουτιά ή δέματα. Επίσης δεν υπήρχε ο απαραίτητος για την έρευνα τεχνητός εξοπλισμός. Μερικοί συνάδελφοι είχαν μεν εκλεγεί, αλλά είχαν επιλέξει να μην φύγουν από το εξωτερικό, ώσπου να αρχίσει το Ίδρυμα να λειτουργεί πλήρως. Δεν είναι όμως δυνατόν ένα καινούργιο ίδρυμα να λειτουργήσει, αν δεν υπάρχουν τα άτομα, για να το λειτουργήσουν. Γι’ αυτό το λόγο είχαμε αποφασίσει ότι, αν οι ερευνητές που είχαν εκλεγεί δεν ερχόταν μέχρι την 1η Οκτωβρίου του 2003, οι θέσεις θα επαναπροκηρύσονταν.
Η ιεραρχία στα διάφορα κέντρα ήταν αρκετά ευέλικτη και ο κάθε διευθυντής(-τρια) κέντρου έδινε αρκετή ελευθερία στους ερευνητές. Ορισμένοι όμως ερευνητές ήθελαν να έχουν εργαστήριο τελείως ανεξάρτητο από το κέντρο στο οποίο ανήκαν και να μην υπάρχει κανένας συντονισμός. Φυσικά αυτός ο κερματισμός δεν συγκροτεί ένα κέντρο, αλλά αποτελεί μια μάζα από επιστήμονες. Αποδοχή μιας ιεραρχίας δεν σημαίνει και στέρηση της ατομικής πρωτοβουλίας. Το αντίθετο μάλιστα, η συντονισμένη προσπάθεια αποδίδει πολύ περισσότερο από ότι οι μεμονωμένες προσπάθειες. «Η ισχύς εν τη ενώσει».
Συνεργασία με άλλους επιστήμονες από τα πανεπιστήμια ή άλλα ερευνητικά κέντρα κρίθηκε ότι θα μπορούσε να είναι εποικοδομητική, γι’ αυτό και είχε επιδιωχθεί.
Εκτός από την οργάνωση του προσωπικού, ήταν απαραίτητο να γίνει διαγωνισμός για την προμήθεια του απαραίτητου εξοπλισμού (καρέκλες, γραφεία, υπολογιστές) για τη λειτουργία του, καθώς και εξοπλισμός με μηχανήματα τα οποία ήταν απαραίτητα, ώστε να αρχίσουν οι ερευνητές να κάνουν έρευνα. Η αξιολόγηση για την παραγγελία έγινε χωρίς μεγάλες δυσκολίες και τα μηχανήματα έφτασαν σχετικά γρήγορα.
Επίσης έπρεπε να καθιερωθούν τα κριτήρια επιλογής των ερευνητών σε κάθε βαθμίδα, τα κριτήρια προαγωγής αυτών, τα κριτήρια για να καταστούν μόνιμοι, καθώς και να συγκροτηθεί Επιτροπή Ηθικής Δεοντολογίας. Επιπλέον έπρεπε να συνταχθεί ο κανονισμός του Ιδρύματος ο οποίος θα έπρεπε να είναι διαφορετικός για το ερευνητικό και το διοικητικό προσωπικό. Έπρεπε επίσης να καθοριστούν ή μάλλον να τονιστούν τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του συγγραφέα, δηλαδή, ποιος δικαιούται να είναι συγγραφέας. Έπρεπε να ζητηθεί από το Υπουργείο άδεια για να γίνονται ιατρικές πράξεις στο ΙΙΒΕΑΑ, και πολλά άλλα, τα οποία κανείς δεν σκέπτεται, όταν πάει σε κάποιο ίδρυμα που ήδη λειτουργεί.
Για όλους αυτούς τους λόγους, στην αρχή υπήρξε ένα διάστημα, από τότε που εγκαταστάθηκαν οι ερευνητές στο Ίδρυμα μέχρι αυτό να αρχίσει να λειτουργεί, κατά τη διάρκεια του οποίου το ηθικό των ερευνητών ήταν χαμηλό. Φυσικό είναι, όταν κάποιο άτομο φεύγει από ένα κέντρο/εργαστήριο του εξωτερικού που λειτουργεί πλήρως και βρίσκεται σε ένα εργαστήριο χωρίς μηχανήματα, να αρχίσει να ανησυχεί, ιδιαίτερα όταν βρίσκεται στην αρχή της ακαδημαϊκής του σταδιοδρομίας. Σε αυτή τη φάση καθήκον των μεγαλύτερων ήταν να ενθαρρύνουμε τους ερευνητές, για να μην υπάρξει πλήρης απογοήτευση. Κάναμε αρκετές συγκεντρώσεις, όπου προσπαθούσα να αναπτύξω τις απόψεις μου και να τους δώσω θάρρος και οι οποίες καταγράφονται σε μια επιστολή που έστειλα στους ερευνητές μετά από μια τέτοια συγκέντρωση.
Συγκέντρωση των ερευνητών, 20 Φεβρουαρίου 2003.
Καταλαβαίνω απόλυτα πως όλοι έχουμε αρκετές δυσκολίες, οι οποίες πιστεύω πως θα ξεπερασθούν γρήγορα. Κάθε αρχή και δύσκολη. Προσωπικά αναγνωρίζω ότι όλοι σας κάνετε μεγάλες θυσίες, για να προσφέρετε στο Ίδρυμα. Οι θυσίες που κάνουμε σε συνδυασμό με τις δυσκολίες που έχουμε δημιουργούν ένα κλίμα ακόμα πιο δύσκολο.
Ας αφήσουμε όμως τα προβλήματα και ας τονίσουμε τα θετικά. Δεν υπάρχουν πολλά ερευνητικά ινστιτούτα στον κόσμο, που στον ίδιο σχετικά μικρό χώρο διαθέτουν Κέντρα Βασικής, Πειραματικής και Κλινικής/Μεταφραστικής Έρευνας. Το Ινστιτούτο έχει το πλεονέκτημα ότι είναι σχετικά μικρό σε έκταση, ώστε να μπορεί να αποτελεί ένα οικογενειακό περιβάλλον, αλλά συγχρόνως να είναι και αρκετά μεγάλο, για να καλύπτει πολλούς τομείς της ιατροβιολογικής έρευνας. Επιπλέον, πολλές σχολές από το Πανεπιστήμιο Αθηνών αλλά και άλλα πανεπιστήμια έχουν ή επιδιώκουν στενή συνεργασία μαζί μας.
Προσωπικό: Αν ρίξει κάποιος μια ματιά γύρω του, δεν έχει παρά να ομολογήσει ότι υπάρχουν πολλά ταλέντα στο Ινστιτούτο μας. Όπως λένε οι Αγγλοσάξονες: “There is no substitute for talent”. Τα ταλέντα μας καλύπτουν πολλούς τομείς των ιατροβιολογικών επιστημών. Αυτό όμως μπορεί να αποτελέσει ταυτόχρονα και αρνητικό στοιχείο, αν ο καθένας μας τραβήξει το δρόμο του χωρίς στενή συνεργασία και αρμονία με το σύνολο, γιατί το διαίρει και βασίλευε είναι καταστρεπτικό. Αντίθετα, μπορεί να είναι πολύ θετικό, αν ενώσουμε τις δυνάμεις μας σε κοινές γενικές κατευθύνσεις. Όπως χαρακτηριστικά λέγεται, αν ένα σύστημα λειτουργεί καλά, τότε η απόδοση του συνόλου είναι πολύ μεγαλύτερη από το άθροισμα της απόδοσης των επιμέρους τμημάτων αυτού. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι σκοπός όλων μας είναι να πάει μπροστά το Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών. Αυτό θα γίνει όχι μόνο με σκληρή δουλειά αλλά κυρίως με στενή συνεργασία, κατανόηση και κοινή κατεύθυνση.
Θα ήθελα να τελειώσω με ένα ανώνυμο quotation: “Small people talk about peοple. Average people talk about things. Great people talk about ideas”. Όλοι σας είστε great! Το ότι είστε όμως υποχρεωμένοι σε αυτή τη φάση να μιλάτε περισσότερο για πράγματα και όχι για ιδέες καθιστά την όλη κατάσταση πιο δύσκολη. Πιστεύω ωστόσο ότι σε λίγο καιρό θα μιλάμε κυρίως για ερευνητικές ιδέες και όχι μόνο για τα όργανα, τα οποία είναι μόνο ένα απλό μέσο, για να υλοποιήσουμε τις ιδέες μας.
Με συναδελφικούς χαιρετισμούς
Χ. Μπουντούλας, Πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου
Παρά τις δυσκολίες που υπήρχαν, σε μικρό σχετικά χρονικό διάστημα, το Ίδρυμα στελεχώθηκε με αξιόλογους ερευνητές με αξιοκρατικά κριτήρια. Μετά την εγκατάσταση των πρώτων μηχανημάτων είχε αρχίσει να πραγματοποιείται παραγωγική έρευνα. Επιπλέον, πολλοί απόφοιτοι των πανεπιστημίων της χώρας ερχόταν στο Ίδρυμα να εκπονήσουν διδακτορική διατριβή, ενώ άλλοι εργαζόταν σε αυτό ως μεταδιδακτορικοί ερευνητές. Αρκετοί ερευνητές που είχαν έλθει από το εξωτερικό, είχαν την εμπειρία και αναζήτησαν επιτυχώς χρηματοδότηση από Ελληνικές ή άλλες Ευρωπαϊκές πηγές.
Κατά τη διάρκεια της θητείας μου στο Ίδρυμα είχα αναπτύξει συνεργασία με όλες σχεδόν τις Ιατρικές Σχολές της χώρας, από την οποία είχαν προκύψει αξιόλογες δημοσιεύσεις. Επίσης συνέχισα τη συνεργασία μου με κέντρα του εξωτερικού, όπως το OSU , το τμήμα γενετικής του Πανεπιστημίου του Harvard, το Royal Brompton Hospital Imperial College London κ.α. Επίσης είχα συνεργασθεί με περισσοτέρους από 150 επιστήμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, σχεδόν από όλα τα μέρη του κόσμου, οι οποίοι είχαν συμβάλλει στη συγγραφή κεφαλαίων στα βιβλία που είχα εκδώσει την εποχή που ήμουν στο ΙΙΒΕΑΑ. Επιπλέον ήμουν συνεργάτης στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Α’ Πανεπιστημιακής Καρδιολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είχα οργανώσει περισσότερα από τριάντα επιστημονικά συνέδρια σε Ελληνικό και διεθνές επίπεδο, τόσο για την εκπαίδευση των ιατρών, όσο και για την ενημέρωση του κοινού για τους παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου. Επιπλέον κατά το ίδιο χρονικό διάστημα είχα δημοσιεύσει αρκετά κεφάλαια σε βιβλία, μεταξύ των οποίων και στα κλασσικά συγγράμματα τα οποία θεωρούνται ευαγγέλια της Καρδιολογίας και χρησιμοποιούνται σε ολόκληρο τον κόσμο. Είχα δημοσιεύσει 45 εργασίες σε peer review journals και είχα εκδώσει τέσσερα βιβλία. Εκτός των άλλων, με αυτό τον τρόπο ήθελα να επισημάνω, κυρίως στους νεότερους ερευνητές, πως στην επιστήμη και την τέχνη δεν υπάρχουν σύνορα και ότι η συνεργασία με άλλους επιστήμονες και άλλα κέντρα όχι μόνο είναι απαραίτητη αλλά και επιβάλλεται. Στο γραφείο μου πήγαινα από τους πρώτους, αρκετές δε φορές πήγαινα και τα Σαββατοκύριακα, για να δώσω το καλό παράδειγμα και να τονίσω πως στην έρευνα δεν υπάρχει ωράριο εργασίας.
Κατά τη διάρκεια της θητείας μου στο ΙΙΒΕΑΑ μου απονεμήθηκε ο τίτλος του «Visiting Professor, Royal Brompton Hospital, Imperial College London, National Heart and Lung Institute» για το διάστημα 2004-2006. Επίσης το 2008 μου απονεμήθηκε ο τίτλος του «Distinguished Clinical Investigator Award” από την International Academy of Cardiology στο Toronto του Καναδά. Επιπλέον ο Σύλλογος Αποφοίτων της Στρατιωτικής Ιατρικής Σχολής με είχε τιμήσει σε ειδική τελετή για την προσφορά μου στην Ιατρική και την κοινωνία γενικότερα. Με όλες αυτές τις ενέργειες ήθελα το Ίδρυμα να γίνει γνωστό στην Ελλάδα και στον κόσμο. Σε άρθρο μου μάλιστα στο Circulation, τον Ιούνιο του 2006, με τίτλο «A view from Athens», είχα γράψει εκτεταμένα για το Ίδρυμα και είχε δημοσιευθεί και η εντυπωσιακή φωνογραφία των κτιρίων του ΙΙΒΕΑΑ. Έτσι το ΙΙΒΕΑΑ μέσα σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα (2002-2006) είχε γίνει γνωστό και ήταν ένα από τα καλά ερευνητικά ιδρύματα στον Ελληνικό και Ευρωπαϊκό χώρο.
Στην Ελλάδα, δεν είχα γυρίσει με σκοπό να μείνω μόνιμα. Τα παιδιά μας, Σοφία και Κωνσταντίνος, και τα δυο ιατροί, είχαν μεγαλώσει και είχαν σπουδάσει στην Αμερική και δεν είχαν σκοπό να γυρίσουν στην Ελλάδα. Γι’ αυτό το λόγο πριν αναλάβω τη θέση στο ΙΙΒΕΑΑ, είχα δηλώσει ότι θα μείνω για πέντε χρόνια . Μετά τα πέντε χρόνια μου είχε ζητηθεί να παραμείνω για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στο Ίδρυμα όπου θα υπήρχε μεγαλύτερη ευελιξία στις υποχρεώσεις μου. Υποσχέθηκα ότι θα μείνω για έναν επιπλέον χρόνο. Επίσης είχα τονίσει ότι όσο θα ήμουν στο Ίδρυμα, θα ήθελα να προσφέρω όσο μπορούσα περισσότερο και αυτό απαιτούσε χρόνο. Επιπλέον, πιστεύω πως σε θέσεις «κλειδιά» πρέπει να γίνονται αλλαγές ανά τακτά χρονικά διαστήματα, ώστε άτομα με νέες ιδέες να καταλαμβάνουν αυτές τις θέσεις, για να υπάρχει αλλαγή και εξέλιξη. Έτσι στο τέλος του 2008, έφυγα από το Ίδρυμα, μετά από επίσημη τελετή όπου μου είχε απονεμηθεί ο τίτλος του Επίτιμου Προέδρου του Επιστημονικού Συμβουλίου.
