Στα τέλη του 1800 το τηλεγράφημα ήταν συνώνυμο της ταχύτητας. 140 περίπου χρόνια μετά είναι το tweet που έχει πάρει τα σκήπτρα της ταχύτητας στην ενημέρωση. Κι αν την αξιοπιστία του τηλεγραφήματος, ουδείς διανοούνταν να αμφισβητήσει, είναι πολλοί εκείνοι που θεωρούν τα tweets, πηγή των fake news.
Είναι αρκετά χρόνια τώρα που η δημοσιογραφία μεταμορφώνεται στο χώρο του διαδικτύου. Η είδηση συμπιέζεται, τα χαρακτηριστικά του δημοσιογραφικού λόγου αλλάζουν και η σχολιαστική δημοσιογραφία προσπαθεί να ταιριάξει στις φόρμες και τα καλούπια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Λίγοι χαρακτήρες, πολύ συναίσθημα, εμπρηστικές τοποθετήσεις, έτσι ώστε στη συνέχεια ο αλγόριθμος να κάνει τη δουλειά του και να ταξιδέψει με ταχύτητα το μήνυμα.
Σ’ αυτό το παράλληλο σύμπαν, όπου όλα αποκτούν γιγαντιαίες διαστάσεις, το δημοσιογραφικό σχόλιο ακολουθεί διαφορετικές αξίες. Γίνεται πιο προσωπικό, πιο δυναμικό και οξύ, ενίοτε σε βαθμό θρασύτητας, πιο ακραίο και θυμωμένο κι έχει ως βασικό του πυρήνα το χιούμορ ή τουλάχιστον την προσπάθεια να γίνει χιουμοριστικό. Στο ίδιο σύμπαν, η έννοια της εξουσίας της «αυθεντίας» και της επώνυμης άποψης ολοένα και χάνει έδαφος, για να αντικατασταθεί από την άποψη των ανθρώπων που «μιλούν τη γλώσσα μας».
Στην προσπάθειά του να μιμηθεί τους κανόνες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, το επαγγελματικό δημοσιογραφικό γρήγορο σχόλιο είναι φυσικό να πέφτει σε παγίδες που σχετίζονται με την ανάγκη ταχύτητας σ’ ένα εργαλείο φτιαγμένο για χρυσόψαρα, όπου το να κρατήσεις την προσοχή για πάνω από μερικά λεπτά είναι τεράστιο κατόρθωμα.
«Η ιογενής διασπορά (αγγλ. virality) είναι η συντομογραφία της αντικατάστασης της κρίσης των συντακτών και των ρεπόρτερ με τα like», γράφει η Jill Abramson στο βιβλίο της «Merchants of Truth: The Business of News and the Fight for Facts». Πρόκειται για μια σκληρή διατύπωση για τους επαγγελματίες, τους οποίους θεωρεί ουσιαστικά σκλάβους της εμπορευματοποίησης της ενημέρωσης. Δεν απέχει, ωστόσο, πολύ από την πραγματικότητα.
Τα ιδιαίτερα φαινοτυπικά χαρακτηριστικά του διαδικτυακού δημοσιογραφικού λόγου αποτυπώνονται πια συστηματικά, ενώ κάποια ακραία παραδείγματα αντιδεοντολογικής πρακτικής που συζητήθηκαν πολύ τις τελευταίες ημέρες, συνδέθηκαν με λόγο μίσους. Ασέβεια ή αστοχία; Πρόθεση ή άλλη μια περίπτωση που η ταχύτητα και η διάθεση εντυπωσιασμού «έφαγε λάχανο» την κρίση του συντάκτη;
Όσο πιο βαθιά θα βουτάει η δημοσιογραφία με το κεφάλι εντός του χάους του διαδικτύου, τόσο η ανάγκη για κάποιες κατευθυντήριες γραμμές, που θα ακολουθούνται από τους επαγγελματίες στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, θα γίνεται εντονότερη. Υπό την προϋπόθεση ότι οι τελευταίοι θέλουν να είναι κάτι περισσότερο από τροχονόμοι της πληροφορίας.
Ιωάννα
*To άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 7 Ιουλίου 2019
