Α. Η Εικόνα και ο Ρόλος της Δυτικής Μακεδονίας σήμερα, αλλά και στο άμεσο μέλλον
– Σε κάποιον που δε γνωρίζει τίποτα για την Περιφέρεια, θα μπορούσαμε να την παρουσιάσουμε εν κατακλείδι ως εξής:
H μοναδική Περιφέρεια που βρίσκεται σε κομβικό γεωγραφικό σημείο και δεν διαβρέχεται από θάλασσα, παρά διαθέτει πλούτο λιμνών και ποταμιών μέσα σε ψηλά λεκανοπέδια. Χαρακτηρίζεται από ένα μικτό βιομηχανικό και αγροτικό χαρακτήρα ήδη από το 1960 με την εκμετάλλευση λιγνιτικών κοιτασμάτων.
Ανεξερεύνητη για το ευρύ κοινό στη χώρα και στον κόσμο με συχνά έντονα φυσικά, πολιτιστικά και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, με περιαστικά τοπία που αλλάζουν από περιοχή σε περιοχή, με μακροχρόνια παράδοση στο εμπόριο, στη γουνοποιία και στην παραγωγή ρεύματος από λιγνίτη. Διαθέτει πραγματικά σπάνια οικοσυστήματα, αξιόλογα αγροτικά προϊόντα (τρόφιμα και κρασιά), ποικιλία πολιτισμικών μνημείων, πλούσια ιστορία και σύγχρονη βιομηχανική κληρονομιά.
– Ενδεικτικά στοιχεία και μεγέθη.
• Αραιοκατοικημένη με μόνιμο πληθυσμό 282.120 κατοίκους (2011)
• Με μειωμένο μόνιμο πληθυσμό λόγω μετανάστευσης.
• Με έντονη τάση πληθυσμιακής συρρίκνωσης και γήρανσης του πληθυσμού
• Η 3η μικρότερη πληθυσμιακά Περιφέρεια και η τελευταία μεταξύ των περιφερειών της ηπειρωτικής Ελλάδας.
• Περιφέρεια με πολύ μεγάλη ενεργειακή φτώχεια.
• Μέχρι πρόσφατα κεντρικό ρόλο στην εθνική οικονομία έπαιζε ως ο σημαντικότερος τόπος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και εξαγωγών γούνινων ενδυμάτων.
• Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ μειώθηκε από το 80% του Μ.Ο. της ΕΕ-27 (2010), σε ποσοστό μικρότερο του 70% (στο 59%) του Μ.Ο. της ΕΕ-27 (2017), γεγονός που την κατατάσσει πλέον στις λιγότερο ανεπτυγμένες Περιφέρειες.
• Παράγει περίπου το 2,3% του εθνικού ΑΕΠ.
• Αντιμετωπίζει υψηλά ποσοστά ανεργίας (~ 25% για 2019). Η ανεργία πλήττει κυρίως τους νέους όπου και κατέχει διαχρονικά τα πρωτεία σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
• Ο πρωτογενής τομέας παρουσιάζει τάσεις βελτίωσης με αύξηση της τάξης του 14% την τελευταία 10ετία.
• Είναι μια από τις Περιφέρειες με τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα στην Ελληνική χερσόνησο, με πολλά και σπάνια φυτά και ζώα και οικοσυστήματα.
• Θετικές προοπτικές εμφανίζει πλέον μόνο η μεταποίηση αγροτικών προϊόντων. (η μεταποίηση παρουσιάζει μία αυξητική τάση την τελευταία πενταετία).
• Ο τριτογενής τομέας χαρακτηρίζεται από μία αισθητή μείωση του εμπορίου λόγω της οικονομικής κρίσης.
• Οι όποιες επενδύσεις στον τουρισμό χαρακτηρίζονται ως εξαιρετικά χαμηλών αποδόσεων.
• Κατά την περίοδο της κρίσης ο περιφερειακός πλούτος εκφραζόμενος με τον δείκτη της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας μειώθηκε κατά 25% περίπου, ενώ η ανεργία βρέθηκε στο 27%.
• Σήμερα οι εργαζόμενοι σε ορυχεία και σταθμούς παραγωγής στη Δυτική Μακεδονία ανέρχονται περίπου σε 5.000, ενώ με την πλήρη απολιγνιτοποίηση το 2028, το ποσοστό ανεργίας θα αυξηθεί στο 31% (αν δεν υπάρξουν ισοδύναμα απασχόλησης).
• Για κάθε μια μόνιμη θέση στα ορυχεία και τους σταθμούς παραγωγής δημιουργούνται και συντηρούνται 3,5 – 4 θέσεις στην τοπική αγορά εργασίας ή επίσης ότι για κάθε ένα ευρώ που δαπανά η ΔΕΗ σε μισθούς και εργολαβίες, προκύπτουν επαγωγικά, 3 – 4 ευρώ στον κύκλο της τοπικής οικονομίας.
• Η «δίκαιη» μετάβαση της οικονομίας μπορεί να αφήσει ως προίκα 17.500 – 20.000 νέους ανέργους, ανεβάζοντας την ανεργία σε ένα εφιαλτικό ποσοστό της τάξης του 42% – 44%.
– Ποια εικόνα θα θέλαμε στο άμεσα μέλλον για την Περιφέρεια;
Σε οκτώ χρόνια η Δυτική Μακεδονία καλείται να αντικαταστήσει πλήρως την οικονομική αλυσίδα αξιών του λιγνίτη που αντιπροσωπεύει το 42% του ΑΕΠ της Περιφέρειας, με 5.000 μόνιμες θέσεις εργασίας και άλλες 15.000 έμμεσα εξαρτώμενες και έως ένα δις € παραγόμενο πλούτο από το λιγνίτη ετησίως.
Παρ’ όλ’ αυτά οι κυβερνητικές αποφάσεις έχουν ληφθεί και φαίνεται εν παραλλήλω στο περιφερειακό επίπεδο να καταλήγουμε στο να θέλουμε μια εξωστρεφή εικόνα Πράσινης Περιφέρειας των Λιμνών που μετασχηματίζεται σταδιακά, στηριζόμενη οικονομικά σε τομείς κυρίως της πράσινης ανάπτυξης & της αγροδιατροφικής αλυσίδας.
Το βασικότερο διαχρονικό μέλημα της Περιφερειακής Στρατηγικής εξακολουθεί να είναι η καταπολέμηση της ανεργίας που επιμένει να βρίσκεται στα υψηλότερα επίπεδα της Χώρας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κανένα μείγμα πολιτικής (σε εθνικό κυρίως επίπεδο) δεν έχει δώσει αποτελέσματα. Το καταγεγραμμένο χαμηλό επίπεδο επιχειρηματικότητας αποτελεί μόνιμη τροχοπέδη, όπως και η διαχρονική αδυναμία εφαρμογής αποτελεσματικών περιφερειακών παρεμβάσεων που θα άμβλυναν έστω και σημειακά το πρόβλημα.
Διαβάζουμε στα επίσημα προγραμματικά κείμενα πως: «στον πρωτογενή τομέα χρειάζεται να ενισχυθεί η αναδιάρθρωση της παραγωγής, η βελτίωση της τυποποίησης, μεταποίησης και εμπορίας των ιδιαίτερης τοπικής σημασίας γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων ποιότητας προκειμένου να αυξηθεί η συμμετοχή του στο ΑΕΠ της Περιφέρειας και να συμβάλλει στην αύξηση της απασχόλησης. Η προοπτική για τη Δυτική Μακεδονία να αποτελέσει την «πράσινη κιβωτό» της ελληνικής γεωργίας είναι μια πρόκληση για όλους τους τοπικούς και εξωτερικούς επενδυτές στον πρωτογενή τομέα και τη μεταποίηση»
Η κρίση των τελευταίων ετών στον κλάδο της γούνας (που αποτελούσε μέχρι πρόσφατα το δεύτερο μεγάλο εργοδότη της ΠΔΜ μετά τον κλάδο της ενέργειας, με μεγάλη εξειδίκευση, προστιθέμενη αξία και έντονο εξαγωγικό χαρακτήρα) δείχνει πολύ δύσκολο να ανατραπεί, αλλά παραμένει στην ατζέντα ως ένα επίσης διαρθρωτικό δύσκολο πρόβλημα προς επίλυση.
Η βελτίωση της έρευνας, της καινοτομίας και της τεχνολογικής ανάπτυξης με πυλώνα το Πανεπιστήμιο της ΠΔΜ και τις εθνικές – διεθνείς συνεργασίες του, είναι εκ των πραγμάτων απαραίτητη για την επίτευξη των στόχων του Green Deal στην περιοχή.
Η όποια βελτίωση και στα οικονομικά αποτελέσματα από τον τουρισμό κάθε μορφής, είναι επίσης μέσα στην εξίσωση, αλλά ως παράγοντας κυρίως πολλασιαστικής σημασίας και όχι ως καθαρό αποτέλεσμα.
Ο νέος ρόλος λοιπόν της Περιφέρειας στοχεύει με την χρήση των πόρων από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, Εθνικών Πόρων, το νέο ΠΕΠ 2021-2027, το Πράσινο Ταμείο κλπ ειδικά προγράμματα, μοχλεύσεις και χρήση χρηματοδοτικών εργαλείων:
• Στην μείωση των διαρθρωτικών επιπτώσεων της μετάβασης και
• Στην σταδιακή οικονομική αναδιάρθρωση του ΑΕΠ της Περιφέρειας.
Β. Δυνατότητες & Προοπτικές: Δύο σε 1
Δεδομένου πως η Περιφέρεια στερείται εμβληματικών έργων σε εξέλιξη που θα βελτιώσουν την καθημερινότητα του πολίτη και θα αναβαθμίσουν την ποιότητα ζωής σε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα (εξαιρούνται: ολοκληρωμένη λειτουργία του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και οι βελτιώσεις των 5 Νοσοκομείων των μεγάλων αστικών κέντρων), τότε:
Η ΠΔΜ μπορεί να συμβάλει στην πρωτοπορία σε Εθνικό Επίπεδο σε οικονομικές δραστηριότητες που στηρίζονται σε εφαρμογή σημαντικών εμβληματικών δράσεων στο πλαίσιο του Green Deal και στην ενίσχυση της διεθνούς εικόνας της χώρας (πρωτοβουλία Repositioning Greece)
Η Πανεπιστημιούπολη Δυτικής Μακεδονίας και το στρατηγικό σχέδιο του Πανεπιστημίου ως Ίδρυμα αποτελούν ένα πολύ κρίσιμο παράγοντα που θα βοηθήσει ιδιαίτερα στην προσπάθεια μετασχηματισμού της οικονομικής κατεύθυνσης της Περιφέρειας.
Εμβληματικές ξένες και εγχώριες επενδύσεις που προωθούνται στην Περιφέρεια και θα συμβάλλουν στον αναπτυξιακό μετασχηματισμό της βρίσκονται σε εξέλιξη – σχεδιασμό – διεκδίκηση για επενδύσεις στην ηλεκτροκίνηση, στην παραγωγή ρεύματος από ΑΠΕ και στην χρήση υδρογόνου σε διάφορους τομείς.
Γ. Σχόλιο
Την κοινή γνώμη απασχολούν πολλά, οι αντιδράσεις των φορέων ποικίλλουν, η κοινωνία παρακολουθεί ακόμη παγωμένη, συχνά αμήχανη και ακόμη συχνότερα ανήμπορη.
Οι δεσμευτικές αποφάσεις κυβέρνησης και ΕΕ στη στρατηγική και στη χρηματοδότηση της προσπάθειας ανακατεύθυνσης της περιφερειακής οικονομίας προχωρούν με την ταχύτητα του φωτός σε σχέση με την φέρουσα ικανότητα όλων των παικτών σε περιφερειακό επίπεδο να παρεμβαίνουν on time & on focus σε αυτό το τεράστιο πλέγμα συνδυασμένων κινήσεων πολιτικής, στρατηγικής και συστήματος διακυβέρνησης – διαχείρισης & ελέγχου των πόρων που θα διατεθούν.
Σημείωση:
Στο κείμενο έχουν αξιοποιηθεί συνδυαστικά πηγές από πλήθος επίσημων στοιχείων και δημοσιεύσεων των τελευταίων 6 μηνών.
