Πέπλος σιωπής έχει σκεπάσει την πρόσφατη απόφαση του Δ’ Τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας η οποία, 11 χρόνια μετά την εκκίνηση μιας περιπέτειας αναγκαστικού ξεριζωμού, δικαιώνει τους κατοίκους της Ακρινής Κοζάνης και υποχρεώνει τέσσερα συναρμόδια υπουργεία (Περιβάλλοντος, Οικονομικών, Υποδομών και Εσωτερικών) και τη ΔΕΗ να εφαρμόσουν τον νόμο και να ολοκληρώσουν τη μετέωρη εδώ και μια δεκαετία απαλλοτρίωση και μετεγκατάσταση του οικισμού.
Αν και η απόφαση του ΣτΕ έχει γίνει γνωστή από 3 Δεκεμβρίου, με εξαίρεση μερικά κοζανίτικα μέσα, δεν έχει γίνει η παραμικρή αναφορά στα κεντρικά ΜΜΕ. Η ΔΕΗ, απορροφημένη στα μεγαλεπήβολα διεθνή και εγχώρια πρότζεκτ επέκτασης, δεν έχει αντιδράσει, ενώ τα αρμόδια υπουργεία έχουν προφανώς αιφνιδιαστεί από τη δικαστική εξέλιξη και μέχρι στιγμής σιωπούν, παρότι η απόφαση του ανώτατου ακυρωτικού δικαστηρίου τους επιβάλλει να δράσουν εδώ και τώρα.
Οι κάτοικοι της Ακρινής, μαζί με έναν ακόμη οικισμό της Φλώρινας που είχε την τύχη ή την ατυχία της γειτνίασης με τις εγκαταστάσεις της ΔΕΗ, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν από τους πρώτους περιβαλλοντικούς πρόσφυγες της σύγχρονης εποχής.
Παρότι το ορεινό, γεωργικό και κτηνοτροφικό χωριό τους δεν «κάθεται» πάνω σε λιγνιτωρυχείο, υπήρξε διαχρονικά θύμα της τέφρας από την εγγύς μονάδα της ΔΕΗ (ΑΗΣ Αγίου Δημητρίου), της γειτνίασής του με τα πεδία εξόρυξης λιγνίτη και των επί δεκαετίες αναγκαστικών απαλλοτριώσεων, που περιόρισε την καλλιεργήσιμη γη στο μισό (από 10.000 σε 5.000 στρέμματα) και συρρίκνωσε τον πληθυσμό από τους 1.200 σε 700, σύμφωνα με την απογραφή του 2021. Κι ενώ το 2011 η πολιτεία αναγνώρισε τη ζημιά που είχε υποστεί ο οικισμός και νομοθετήθηκε η οργανωμένη μετεγκατάστασή του (κόστους περίπου 150 εκατ. ευρώ) με δαπάνη του κράτους και της ΔΕΗ, οι αποστερημένοι από τις περιουσίες και αποκλεισμένοι από τους όρους ζωής τους κάτοικοι της Ακρινής φαίνεται ότι έπεσαν θύματα και της απολιγνιτοποίησης, μέσα στην οποία «εξαφανίστηκε» από την κυβέρνηση Μητσοτάκη η υποχρέωση μετεγκατάστασης.
Περιπέτεια
Η απόφαση του ΣτΕ αποτελεί μεταξύ άλλων μια γλαφυρή περιγραφή της δεκαετούς και πλέον περιπέτειας της Ακρινής και των κατοίκων της:
■ Το 2011 ψηφίστηκε ο νόμος 3937/2011 που στο άρθρο 28 προέβλεπε τη διαδικασία απαλλοτρίωσης και μετεγκατάστασης του οικισμού. Στην παρ. 2 του άρθρου προβλεπόταν ότι το αργότερο δέκα χρόνια από τη δημοσίευση του νόμου τα 4 συναρμόδια υπουργεία όφειλαν να έχουν εκδώσει Προεδρικό Διάταγμα και να έχουν προβεί σε κάθε άλλη αναγκαία διοικητική πράξη για την ολοκλήρωση των διαδικασιών απαλλοτρίωσης και μετεγκατάστασης της Ακρινής, αλλά και των Αναργύρων Φλώρινας, που υπήρξαν θύμα ανάλογης υποβάθμισης από τη λειτουργία της ΔΕΗ.
■ Στο πλαίσιο της ίδιας διάταξης η ΔΕΗ είχε την υποχρέωση να υποβάλει στα συναρμόδια υπουργεία σχέδιο μετεγκατάστασης «το συντομότερο δυνατό», ενώ θα αναλάμβανε και τη μισή δαπάνη απαλλοτρίωσης και αποζημίωσης. Στο μεταξύ, η ΔΕΗ είχε το δικαίωμα να χρησιμοποιήσει κατά βούληση τις υπό απαλλοτρίωση αγροτικές και άλλες εκτάσεις του οικισμού.
■ Στην αιτιολογική έκθεση του ν. 3937/2011 που παραθέτει η απόφαση του ΣτΕ αναγνωριζόταν η υποχρέωση μετεγκατάστασης, παρότι ο οικισμός δεν είναι πάνω σε κοιτάσματα λιγνίτη, λόγω «προβληµάτων υποβάθµισης της ποιότητας ζωής των κατοίκων […] οικονοµικής και κοινωνικής βιωσιµότητας […] πλήρους αποστέρησης της ζωτικής αγροτικής γης προς καλλιέργεια και βιοπορισµό των κατοίκων […] σοβαρών βλαβών στον φέροντα οργανισμό κτισµάτων, σε βαθµό επικινδυνότητας, που θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των κατοίκων/χρηστών».
■ Ενώ όμως τίποτε δεν άλλαξε στη ζωή των κατοίκων της Ακρινής μεταξύ τέφρας και λιγνίτη και η ραγδαία υποβάθμιση του τόπου τους συνεχίστηκε από το 2011 και μετά, αν και η ΔΕΗ υπέβαλε δύο φορές, το 2014 και το 2018, σχέδια απαλλοτρίωσης και μετεγκατάστασης του οικισμού, οι αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας ουδέποτε έκαναν το επόμενο βήμα στη δεκαετή προθεσμία που τους όριζε ο νόμος, δηλαδή στον έλεγχο και στην υλοποίηση του σχεδίου.
■ Στα υπομνήματα, που υπέβαλαν στο ΣτΕ μόλις τον περασμένο Ιούνιο η ΔΕΗ και το Δημόσιο, προβάλλεται ο ισχυρισμός ότι με την κύρωση του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) και την αλλαγή της ενεργειακής πολιτικής της χώρας (περιλαμβανομένης της απολιγνιτοποίησης και της πρόωρης παύσης μέχρι το 2023 των λιγνιτικών μονάδων παραγωγής ρεύματος, μεταξύ τον οποίων ο εγγύς ΑΗΣ Αγίου Δημητρίου, ο οποίος τροφοδοτείται με λιγνίτη από το Ορυχείο Νοτίου Πεδίου, όπου βρίσκεται και ο οικισμός της Ακρινής) «δεν συντρέχουν πλέον οι προϋποθέσεις για την απαλλοτρίωση και μετεγκατάσταση του οικισμού». Στην περιοχή, ανέφεραν μεταξύ άλλων τα υπομνήματα, «έχουν προγραμματισθεί και κατασκευάζονται Φωτοβολταϊκά Πάρκα […] Συνεπώς, το πλαίσιο μέσα στο οποίο νομοθετήθηκε το άρθρο 28 του ν. 3937/11 έχει ήδη μεταβληθεί και στην περιοχή του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας, η Πολιτεία δρομολογεί την αλλαγή χρήσης των εκτάσεων προς την κατεύθυνση της αειφορίας και της πράσινης ανάπτυξης… ». Μάλιστα, στο υπόμνημα του Δημοσίου αναφέρεται ότι οι επίμαχες ρυθμίσεις του άρθρου 28 του ν. 3937/2011 περί μετεγκατάστασης της Ακρινής έχουν σιωπηρώς καταργηθεί με τις διατάξεις του ν. 4872/2021 «Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση».
■ Φυσικά, στο υπόμνημα του Δημοσίου προς το ΣτΕ παραλείφθηκε οποιαδήποτε αναφορά στην ολική ανατροπή των κυβερνητικών σχεδίων βίαιης απολιγνιτοποίησης, η εν τω μεταξύ παράταση της λειτουργίας των λιγνιτικών μονάδων μέχρι το 2025 και η εναγώνια προσπάθεια της ΔΕΗ να αυξήσει την εξόρυξη λιγνίτη λόγω της ενεργειακής κρίσης. Επίσης, αποσιωπάται το γεγονός ότι και στο περίφημο «Σχέδιο Μετάβασης» δεν υπάρχει η παραμικρή πρόβλεψη ή έστω αναφορά στην τύχη της Ακρινής.
■ Ωστόσο, έτσι κι αλλιώς το ΣτΕ ουδόλως πείσθηκε ότι το σχέδιο απολιγνιτοποίησης είχε καταργήσει τη νομοθετημένη υποχρέωση απαλλοτρίωσης και μετεγκατάστασης της Ακρινής. Γι’ αυτό και απορρίπτει τους ισχυρισμούς Δημοσίου και ΔΕΗ, κάνει δεκτή την προσφυγή των εκπροσώπων της Ακρινής («Σύλλογος Ανέργων και Περιβάλλοντος Ακρινής») και καλεί τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες «να προβούν στην έκδοση όλων των αναγκαίων πράξεων για την κίνηση και ολοκλήρωση της διαδικασίας απαλλοτρίωσης και μετεγκατάστασης του οικισμού Ακρινής Νομού Κοζάνης».
Τι θα κάνουν λοιπόν η ΔΕΗ και το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας; Θα εφαρμόσουν τη ρητή και χωρίς σκιές απόφαση του ΣτΕ;
Το συντριπτικό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος
Μια ακόμη λεπτομέρεια με σημασία. Στις 4 Δεκεμβρίου, με πρωτοβουλία του Δήμου Κοζάνης, έγινε στην Ακρινή δημοψήφισμα, με το ερώτημα αν οι κάτοικοι τάσσονται υπέρ της μετεγκατάστασης ή της εναλλακτικής της ένταξης στο κυβερνητικό «Σχέδιο μετάβασης», αν και δεν προβλέπει τίποτα συγκεκριμένο για τον οικισμό. Ψήφισαν 648 (από τους 700 της τελευταίας απογραφής). 464 τάχθηκαν υπέρ της μετεγκατάστασης και μόλις 164 υπέρ της «εναλλακτικής».
Έτσι, κυβέρνηση και ΔΕΗ έχουν μπροστά τους έναν μονόδρομο που δημιουργεί αφενός η ξεκάθαρη απόφαση του ΣτΕ και αφετέρου η συντριπτική έκφραση της βούλησης των κατοίκων της Ακρινής. Η απόφαση του ανωτάτου δικαστηρίου έχει κοινοποιηθεί στην ηγεσία του ΥΠΕΝ που κάποια στιγμή πρέπει να πει τι θα κάνει. Το ίδιο και η ΔΕΗ, που εκ του νόμου επωμίζεται το 50% του κόστους της μετεγκατάστασης.
Όπως διαμηνύουν οι εκπρόσωποι των κατοίκων της Ακρινής, που πέρσι έκαναν και σχετική αναφορά στην Επιτροπή Αναφορών του Ευρωκοινοβουλίου, όπου το ελληνικό δημόσιο έλαμψε διά της απουσίας και της αφωνίας του, αν δεν υπάρξει συμμόρφωση δεν θα διστάσουν να προσφύγουν και στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Που προφανώς έχει μιαν αυξημένη ευαισθησίας στο πώς ακριβώς διαχειρίζονται οι ελληνικές αρχές τους ευρωπαϊκούς πόρους της «δίκαιης μετάβασης» στη μετά λιγνίτη εποχή.
