Η προσβασιμότητα στον αστικό χώρο και η καθημερινότητα των ατόμων με αναπηρία
Η πόλη (δεν) ανήκει σε όλους είναι ένα βίντεο-ρεπορτάζ που καταγράφει την εμπειρία των ατόμων με αναπηρία στην καθημερινή τους μετακίνηση και την πρόσβαση στον αστικό ιστό σε τρεις ελληνικές πόλεις: Κοζάνη, Θεσσαλονίκη και Ξάνθη.
Μέσα από βιωματικές καταγραφές, το ρεπορτάζ εστιάζει στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι πολίτες με αναπηρία λόγω των ανύπαρκτων ή κατεστραμμένων υποδομών, όπως ράμπες και πεζοδρόμια, και στην έλλειψη παιδείας και ενσυναίσθησης από τους υπόλοιπους πολίτες.
Παράλληλα, αναδεικνύει θετικά παραδείγματα και καλές πρακτικές, αποδεικνύοντας ότι η αλλαγή είναι εφικτή όταν υπάρχει πολιτική βούληση.
Το ρεπορτάζ αναλύει την προσβασιμότητα όχι μόνο ως ένα ειδικό ζήτημα, αλλά ως έναν δείκτη της συνολικής ποιότητας ζωής στις πόλεις και της δημοκρατικής τους λειτουργίας. Η επιλογή των πόλεων έγινε με στόχο να καταγραφούν διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης και κουλτούρας γύρω από το ζήτημα της προσβασιμότητας, αποδίδοντας έτσι ένα ευρύτερο πορτρέτο της ελληνικής περιφέρειας και της προσβασιμότητας. Το βίντεο θέτει το ερώτημα: Είναι οι ελληνικές πόλεις φιλόξενες για όλους τους πολίτες τους; Οι απαντήσεις είναι σύνθετες, αλλά με σαφή τα κενά που χρειάζονται αντιμετώπιση.
Βασιλική Σιαλβέρα – Μέντικα: «Η προσβασιμότητα δεν είναι πολυτέλεια, είναι δικαίωμα»
Η Βασιλική Σιαλβέρα – Μέντικα, Δημοτική Υπάλληλος και Πρόεδρος του Σωματείου Ασθενών με Νωτιαία Μυϊκή Ατροφία Ελλάδος, είναι μια γυναίκα με βαριά κινητική αναπηρία από ένα σπάνιο νευρομυϊκό εκφυλιστικό νόσημα, το οποίο την περιορίζει στο αναπηρικό αμαξίδιο. Εργάζεται στο Δήμο Κοζάνης από το 2002 και είναι υποψήφια διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Παρά τις καθημερινές δυσκολίες, η Βασιλική συνεχίζει να αγωνίζεται για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία και να αναδεικνύει τη σημασία της προσβασιμότητας στην πόλη.
Μιλώντας για την καθημερινότητα της, περιγράφει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει στη μετακίνηση της στην Κοζάνη, τονίζοντας τις ανηφόρες, τις κατηφόρες και τα πολλά πλακόστρωτα σημεία της πόλης. Παρόλο που έχει την τύχη να μένει στο κέντρο της πόλης, που διευκολύνει τις μετακινήσεις της, επισημαίνει ότι οι ράμπες που υπάρχουν δεν είναι πάντα σωστά τοποθετημένες ή με την κατάλληλη κλίση, ενώ παρατηρούνται και κακοτεχνίες. Όπως αναφέρει, η κατάσταση στα πεζοδρόμια εκτός Κοζάνης είναι καλύτερη σε σχέση με τα εντός πόλεως, ενώ η συντήρησή τους δεν είναι επαρκής.
Η Βασιλική εξηγεί πως, λόγω της βαριάς κινητικής αναπηρίας της, για να φτάσει κάπου χρειάζεται τη βοήθεια κάποιου ατόμου, ακόμη και αν η προσβασιμότητα είναι διασφαλισμένη. Επισημαίνει την ανάγκη για την υπηρεσία του Προσωπικού Βοηθού, η οποία είναι κρίσιμη για τα άτομα με βαριά κινητική αναπηρία, προκειμένου να φτάσουν στους προορισμούς τους. Με την ιδιότητα της προέδρου του Σωματείου, έχει επισκεφτεί αρκετά σχολεία, διαπιστώνοντας τις ελλείψεις και τις κακοτεχνίες, και αναφέρει πως ακόμα και το 2025 υπάρχουν σχολεία χωρίς πρόβλεψη για την προσβασιμότητα.
Αναφερόμενη στα καταστήματα, σημείωσε πως η κατάσταση δεν είναι η ιδανική, καθώς πολλά έχουν ακόμα έστω και ένα σκαλοπάτι, κάτι που σημαίνει ότι δεν υπάρχει πλήρης προσβασιμότητα. Ωστόσο, η καλή διάθεση των εργαζομένων βοηθά στην υποστήριξη των ατόμων με αναπηρία. Η ίδια επισημαίνει την πλήρη προσβασιμότητα της Κοβενταρείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης, την οποία επισκέπτεται συχνά.
Σχετικά με τις αλλαγές που θα έκανε στην πόλη αν είχε τη δυνατότητα, η Βασιλική αναφέρει ότι θα προχωρούσε σε μια ριζική αλλαγή, προσπαθώντας να δημιουργήσει μια πόλη για όλους, χωρίς διάκριση. Ωστόσο, αυτό είναι ανέφικτο και προτείνει τη δημιουργία ενός ολιστικού σχεδίου προσβασιμότητας, με την αντιμετώπιση των εμποδίων, προκειμένου να διευκολυνθούν οι μετακινήσεις των ατόμων με αναπηρία. Επισημαίνει ότι τα προβλήματα και τα εμπόδια είναι γνωστά και καταγεγραμμένα και ότι η υλοποίηση των μέτρων είναι το επόμενο βήμα. Αναφέρει συγκεκριμένα παραδείγματα, όπως το εμπόδιο στα ΑΤΜ, που είναι τοποθετημένα σε ύψος μεγαλύτερο από αυτό του αμαξιδίου, και τα προβλήματα με τις διπλές πόρτες σε πολλές εισόδους.
Η Βασιλική εξομολογείται στιγμές που έχει αισθανθεί αποκλεισμένη, όπως όταν ήθελε να παρακολουθήσει μια θεατρική παράσταση ή μια συναυλία και οι χώροι δεν ήταν προσβάσιμοι. Ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι η υποψηφιότητά της για περιφερειακή σύμβουλος, όπου, λόγω της έλλειψης ραμπών και της μη ύπαρξης σκαλοπατιών, δεν μπορούσε να χαιρετήσει την υποψηφιότητά της από το βήμα, νιώθοντας αποκλεισμένη από τους συνυποψηφίους της.
Για τη λύση του προβλήματος, η Βασιλική τονίζει ότι η φυγή δεν είναι η λύση, αλλά η διεκδίκηση. Πιστεύει ότι τα άτομα με αναπηρία πρέπει να αγωνιστούν συλλογικά, να καταθέσουν τις προτάσεις τους στις τοπικές αρχές και να διαμορφώσουν πολιτικές και μέτρα που να διασφαλίζουν την προσβασιμότητα τους. Σημειώνει ότι η προσβασιμότητα δεν είναι πολυτέλεια, αλλά δικαίωμα, και όλοι οι άνθρωποι πρέπει να ζουν και να μετακινούνται με ασφάλεια και αξιοπρέπεια. Προτείνει μικρές αλλαγές στη νοοτροπία, την ανάπτυξη ενσυναίσθησης, τη δημιουργία σωστών υποδομών και την ανάπτυξη διαύλων επικοινωνίας με το αναπηρικό κίνημα, προκειμένου να βελτιωθεί η καθημερινότητα των ατόμων με αναπηρία.
Μιχάλης Μήγγος: «Η κοινωνία είναι πιο όμορφη όταν έχει ποικιλομορφία»
Ο Μιχάλης Μήγγος, πρόεδρος του Συλλόγου ΑμεΑ της Π.Ε. Κοζάνης και μέλος του Δ.Σ. της ΕΣΑμεΑ, αναφέρθηκε στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην Κοζάνη, επισημαίνοντας ότι η προσβασιμότητα παραμένει περιορισμένη και προβληματική. Όπως τόνισε, τα προβλήματα δεν περιορίζονται μόνο σε ράμπες και πεζοδρόμια, αλλά αφορούν και τις συνθήκες των δρόμων, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από ανηφόρες, κατηφόρες και στενά σημεία. «Στην Κοζάνη, τα άτομα με αναπηρία χρειάζονται ειδικά αμαξίδια με υποβοήθηση, ωστόσο η χρηματοδότηση από το κράτος δεν επαρκεί για την αγορά τέτοιων αμαξιδίων».
Ο ίδιος ανέφερε ότι η Δυτική Μακεδονία έχει τα υψηλότερα ποσοστά αναπηρίας στη χώρα, με περίπου 18%-20% του πληθυσμού της να αντιμετωπίζει κινητικές, ακουστικές και οπτικές αναπηρίες. Όπως σημείωσε, πολλοί δημόσιοι χώροι και καταστήματα δεν διαθέτουν τουαλέτες ΑμεΑ ή διαθέτουν χώρους που δεν εξυπηρετούν τις ανάγκες τους, καθώς συχνά οι τουαλέτες έχουν μετατραπεί σε αποθήκες ή βεστιάρια.
Περιγράφοντας τις καθημερινές δυσκολίες, ο κ. Μήγγος ανέφερε πως οι μικρές παραλείψεις, όπως η τοποθέτηση σταντ, γλαστρών και άλλων εμποδίων στα πεζοδρόμια, κάνουν ακόμα πιο δύσκολη την κίνηση των ατόμων με αναπηρία. «Πως να πάω να στηρίξω τις τοπικές επιχειρήσεις όταν κλείνουν τις οδεύσεις τυφλών ή παρκάρουν μπροστά στις ράμπες; Η ουσία είναι το άτομο με αναπηρία να βγεί από τη “φυλακή” – το σπίτι του και να έχει αυτονομία στη μετακίνηση του» σημείωσε.
Επιπλέον, ανέφερε ότι οι θέσεις στάθμευσης για ΑμεΑ είναι περιορισμένες και δεν αστυνομεύονται όπως θα έπρεπε, γεγονός που καθιστά αδύνατη τη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία σε δημόσιες εκδηλώσεις και αθλητικά γεγονότα. «Πρέπει σε κάθε γήπεδο να υπάρχουν δύο θέσεις στάθμευσης για ΑμεΑ. Το προβλέπει ο νόμος, αλλά πολλές φορές δεν τηρείται», σημείωσε.
Αναφέρθηκε επίσης στην ανάγκη για προσβάσιμες θέσεις εργασίας για άτομα με αναπηρία, οι οποίες να είναι καλά αμειβόμενες και προστατευμένες. Επίσης, εξέφρασε την ανησυχία του για τις ελλείψεις στον τομέα της υγείας, όπου τα άτομα με αναπηρία δεν έχουν πάντα τη φροντίδα που χρειάζονται.
Όπως σημείωσε, οι τοπικές επιχειρήσεις και η κοινωνία γενικότερα πρέπει να αναπτύξουν μεγαλύτερη ενσυναίσθηση και να είναι ανοιχτές στη διαφορετικότητα. «Πρέπει εμείς να μπούμε μέσα στην κοινωνία για να μας αποδεχτεί, να βλέπουν τη διαφορετικότητα. Η κοινωνία είναι πολύ πιο όμορφη όταν έχει ποικιλομορφία. Σήμερα είμαι εγώ σε αυτή τη θέση, αύριο μπορεί να είναι αυτοί. Εύχομαι να είμαι μόνο εγώ. Να μην έρθει άλλος σε εμάς», δήλωσε, υπογραμμίζοντας τη σημασία της συνεργασίας με τους φορείς και της συνεχούς εκπαίδευσης για την αλλαγή της νοοτροπίας.
Καταλήγοντας, επισήμανε ότι το αναπηρικό κίνημα πρέπει να διεκδικήσει συλλογικά τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, απαιτώντας αυτά που του οφείλει η κοινωνία. «Πρέπει να απαιτήσουμε αυτά που μας οφείλει η κοινωνία», τόνισε, εκφράζοντας την ανάγκη για συνεχείς διεκδικήσεις και αλλαγές που να διασφαλίζουν τα δικαιώματα και την προσβασιμότητα των ΑμεΑ στην καθημερινότητα.
Γιάννης Κοκκαλιάρης: «Η προσβασιμότητα των ΑμεΑ είναι προτεραιότητά μας και στοίχημα για τη δημοτική αρχή»
Ο Δήμαρχος Κοζάνης, Γιάννης Κοκκαλιάρης, αναφέρθηκε στην υφιστάμενη κατάσταση της πόλης σε σχέση με την προσβασιμότητα των ατόμων με αναπηρία, χαρακτηρίζοντας την ως «κάτω του μετρίου», σε σύγκριση με άλλες πόλεις της χώρας. Ωστόσο, επεσήμανε ότι υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης και ότι ο Δήμος Κοζάνης έχει εντάξει την προσβασιμότητα ως προτεραιότητα, με ειδικά προγράμματα και συνεχή συνεργασία με τον Σύλλογο ΑμεΑ για την ανάπτυξη νέων έργων υποδομής.
Ο Δήμαρχος ανέφερε χαρακτηριστικά ότι η κατάσταση της προσβασιμότητας δεν αφορά μόνο τα άτομα με αναπηρία, αλλά και τους υπόλοιπους πολίτες. Αναφέρθηκε σε παράδειγμα πεζοδρομίου 60 εκατοστών που εμποδίζεται από μια κολώνα της ΔΕΗ, κάνοντάς το αδύνατο να το χρησιμοποιήσει ακόμα και ένας πεζός. Ο Δήμος Κοζάνης, όπως τόνισε, στο πλαίσιο των έργων που μελετά, συνεργάζεται με το Σύλλογο ΑμεΑ για να διασφαλίσει την προσβασιμότητα, ενώ παράλληλα προχωρά στη διόρθωση των παλαιών υποδομών, όπως ράμπες και πεζοδρόμια, που είχαν κατασκευαστεί με παλιές προδιαγραφές και συχνά παρουσίαζαν κακοτεχνίες.
Αν και, όπως ανέφερε, ειδικό ταξί για άτομα με αναπηρία δεν υπάρχει, ο Δήμος βρίσκεται σε συζητήσεις με τα ΚΤΕΛ Αστικών για να εξυπηρετούν ΑμεΑ ενώ θα προμηθευτεί και ηλεκτρικό λεωφορείο που θα είναι δωρεάν για τους πολίτες και θα εξυπηρετεί και τα άτομα με αναπηρία. Επίσης, προγραμματίζεται η δημιουργία ραμπών σε όλα τα σχολεία του Δήμου Κοζάνης, ώστε να διασφαλιστεί πλήρης προσβασιμότητα για μαθητές και καθηγητές. Ο Δήμαρχος τόνισε τη σημασία της συνεργασίας με τον Σύλλογο ΑμεΑ και τη συνεχιζόμενη δουλειά για τη βελτίωση της προσβασιμότητας, επισημαίνοντας ότι η πρόοδος είναι συνεχής και σταδιακή.
«Η προσβασιμότητα των ΑμεΑ είναι προτεραιότητα για εμάς και στοίχημα για τη δημοτική αρχή», ανέφερε ο Γιάννης Κοκκαλιάρης, υπογραμμίζοντας τη δέσμευση του Δήμου να οικοδομήσει μια προσβάσιμη πόλη για όλους τους πολίτες της Κοζάνης.
Τα θετικά βήματα
Μέσα στις δυσκολίες, υπάρχουν και θετικά βήματα που δείχνουν πως η κατεύθυνση μπορεί να αλλάξει, όταν οι άνθρωποι, οι θεσμοί και η εκπαίδευση εργάζονται με κοινό στόχο: μια κοινωνία πιο ανοιχτή και προσβάσιμη για όλους. Η Βασιλική αναφέρει πως στην Κοζάνη υπάρχουν αρκετά προσβάσιμα σημεία, τις οι περισσότερες δημόσιες υπηρεσίες, το Δημαρχείο, η ΔΕΥΑΚ, το κτίριο τις Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, η Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη και ο Δημοτικός Κήπος. Παρά τα προβλήματα που εξακολουθούν να υφίστανται για τα άτομα με αναπηρία, η πόλη σημειώνει σταδιακά πρόοδο στην προσβασιμότητα.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εγκατάσταση του νέου πληροφοριακού συστήματος άμεσης εξυπηρέτησης ατόμων με ακουστική αναπηρία Iris, το οποίο λειτουργεί ήδη σε διάφορους δημόσιους χώρους, τις το κτίριο τις Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, το πρώην κτίριο τις Νομαρχίας, το Γενικό Νοσοκομείο Κοζάνης και το Δημαρχείο. Επιπλέον, έχουν τοποθετηθεί «έξυπνα» φανάρια που διευκολύνουν τη μετακίνηση ατόμων με οπτική αναπηρία. Στο Κέντρο Κοινότητας του Δήμου Κοζάνης, πρόκειται να λειτουργήσει παράρτημα για την εξυπηρέτηση των ΑμεΑ, με ειδικά διαμορφωμένο γραφείο για την υποστήριξή τις, τόσο με δια ζώσης όσο και με τηλεφωνική εξυπηρέτηση.
Μέσα από τις διαδρομές των τριών πρωταγωνιστών, γίνεται ξεκάθαρο πως τίποτα δεν αλλάζει από μόνο του. Η ισότιμη πρόσβαση δεν είναι απλά μια προσωπική υπόθεση — είναι ευθύνη όλων. Όταν ακούμε μαζί, σχεδιάζουμε μαζί και δρούμε μαζί, τότε μπορούμε να χτίσουμε έναν κόσμο χωρίς αποκλεισμούς. Γιατί μόνο με συλλογική προσπάθεια χωράμε όλοι.
Το βίντεο – ρεπορτάζ πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του iΜΕdD στο πλαίσιο του πέμπτου κύκλου του Incubator που είχε σκοπό να υποστηρίξει την τοπική δημοσιογραφία και να αναδείξει θέματα που απασχολούν τις τοπικές κοινότητες.
Θένια Βασιλειάδου – www.xronos-kozanis.gr
