Από τη μακροχρόνια εμπειρία μου σε διάφορα πανεπιστήμια για δεκαετίες και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού, καθώς κι από την εμπειρία μου ως μέλος του Συμβουλίου του ΑΠΘ (Φεβρουάριος 2013-Αύγουστος 2016), θεωρώ σκόπιμο να αναπτύξω σύντομα πως λειτουργεί ένα καλό πανεπιστήμιο. Το θέμα σήμερα, με την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων, είναι ιδιαίτερα επίκαιρο.
Στο ακαδημαϊκό περιβάλλον του πανεπιστημίου, ενώνονται η εμπειρία του ώριμου Δασκάλου με το νεανικό ενθουσιασμό και τη φαντασία του Φοιτητή, και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στο βιβλίο του «The Aims of Education» ο φιλόσοφος και μαθηματικός Alfred Whitehead, αυτός είναι ο κύριος σκοπός του πανεπιστημίου. Με αυτή την ένωση, δηλαδή «το κράμα» του έμπειρου Δασκάλου με τον ενθουσιασμό και τη φαντασία του νεαρού Φοιτητή, η μετάδοση της γνώσης, δηλαδή η διδασκαλία είναι πιο αποτελεσματική, και η προαγωγή της γνώσης, δηλαδή η έρευνα είναι πιο παραγωγική.
Στο ακαδημαϊκό περιβάλλον του πανεπιστημίου ο Καθηγητής διδάσκει, ο Μαθητής παρακολουθεί, αμφότεροι εμπλουτίζουν τη γνώση τους, προωθείται η γνώση με έρευνα και δημιουργείται το μέλλον όχι μόνο των μαθητών αλλά και της χώρας. Οι εργαζόμενοι στο πανεπιστήμιο σε κάθε σχολή ή τομέα αποτελούν μια ομάδα όπου ο ένας βοηθάει, εμπνέει και αλληλοσυμπληρώνει τον άλλο. Με αυτό τον τρόπο η απόδοση του συνόλου είναι πολύ μεγαλύτερη από ότι είναι το άθροισμα της απόδοσης των μεμονωμένων ατόμων όπως είχε επισημάνει ο Αριστοτέλης. Σε όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα ο φοιτητής είναι το επίκεντρο όλων των ενεργειών των υπευθύνων για την εκπαίδευση. Αν δεν υπήρχαν φοιτητές, δεν θα υπήρχε λόγος να υπάρχουν καθηγητές και το υπόλοιπο προσωπικό. Κατά συνέπεια, το πανεπιστήμιο εκπαιδεύει όσο το δυνατό καλύτερα τους φοιτητές με τα μέσα που κατά καιρούς διαθέτει και κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Η ποιότητα της εκπαίδευσης, ασχέτως νόμων, σε ένα μεγάλο ποσοστό εξαρτάται από την ποιότητα του Δασκάλου, την ποιότητα του Μαθητή και το ακαδημαϊκό περιβάλλον το οποίο αυτοί (Δάσκαλος και Μαθητής) δημιουργούν, διατηρούν και εργάζονται. Κατά συνέπεια, η επιλογή, δημιουργία και διατήρηση καλών δασκάλων (μια μακροχρόνια και επίμονη προσπάθεια), η επιλογή των πιο χαρισματικών φοιτητών σε κάθε τομέα, η δημιουργία και διατήρηση ακαδημαϊκού περιβάλλοντος, αποτελούν πρωταρχικό μέλημα όλων των πανεπιστημίων.
Η κατάλληλη επιλογή, η επιβράβευση της προσπάθειας και η προώθηση της αριστείας, θα δημιουργήσουν τον καλό Δάσκαλο, ο οποίος δημιουργεί για τη αιωνιότητα όπως είχε επισημάνει ο Henry B Adams. Η δημιουργική ικανότητα του Δασκάλου είναι πολύ εμφανής και στα Ελληνικά πανεπιστήμια. Ενώ υπάρχουν οι ίδιοι νόμοι, όμοιοι κανόνες και η ίδια χρηματοδότηση από την πολιτεία, στο ίδιο πανεπιστήμιο υπάρχουν τμήματα που αριστεύουν και τμήματα που έχουν μέτρια ή κακή απόδοση. Με την αποχώρηση ενός ή δυο καλών δασκάλων τα άριστα τμήματα μπορεί να υποβιβαστούν, ενώ αντίθετα, τμήματα υποβαθμισμένα με την πρόσληψη ενός ή δυο καλών δασκάλων είναι δυνατόν να γίνουν άριστα.
Η επιλογή των φοιτητών για την εισαγωγή τους στο πανεπιστήμιο, διαφέρει από χώρα σε χώρα. Συνήθως υπάρχουν αδιάβλητες εξετάσεις καθώς και άλλα κριτήρια, ώστε οι φοιτητές να εισάγονται ανάλογα με την ικανότητα και την επιθυμία κάθε υποψηφίου στην πιο κατάλληλη σχολή γι’ αυτόν. Ο αριθμός των φοιτητών που εισάγεται σε κάθε σχολή συνήθως είναι συνάρτηση δυο παραγόντων, του αριθμού των φοιτητών που είναι σε θέση να εκπαιδεύσει επαρκώς κάθε τμήμα, καθώς και του αριθμού των επιστημόνων που χρειάζεται η χώρα σε κάθε τομέα. Στο πανεπιστήμιο οι φοιτητές πηγαίνουν να αποκτήσουν γνώση που θα τους ακολουθήσει σε όλη τους τη ζωή. Στον Φοιτητή πρέπει να δίδεται η ευκαιρία ώστε αυτός να αποδίδει τα μέγιστα των δυνατοτήτων του. Οι φοιτητές εκφράζουν τις ιδέες τους κα τον νεανικό τους ενθουσιασμό ελεύθερα χωρίς δογματισμούς και επιρροή πολιτικών κομμάτων ή άλλων οργανώσεων που καταστέλλουν την ελεύθερη σκέψη και μας γυρίζουν στο Μεσαίωνα. Στους φοιτητές καλλιεργείται η ευγενής άμιλλα και προωθείται η αριστεία. Ο φοιτητής πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η κατάρτισή του αποτελεί ένα σπουδαίο εφόδιο για το μέλλον. Για την επιβράβευση της προσπάθειας κα την προώθηση της αριστείας, οι εξετάσεις που σε ένα μεγάλο βαθμό ελέγχουν τη γνώση και την κρίση του φοιτητή, για να είναι αδιάβλητες πρέπει να είναι κατά το δυνατόν απρόσωπες, ιδιαίτερα στην Ελλάδα που ο κύκλος είναι στενός. Γι΄αυτό το λόγο τουλάχιστο οι πτυχιακές εξετάσεις για κάθε σχολή όλων των πανεπιστημίων (δημοσίων και ιδιωτικών) πρέπει να γίνονται ενιαία σε πανελλήνιο επίπεδο. Εφόσον οι εξετάσεις των φοιτητών θα γίνονται σε πανελλήνια κλίμακα, τότε δεν θα υπάρχει κανένα πρόβλημα αξιολόγησης στα ιδιωτικά (μη κρατικά) πανεπιστήμια. Όλοι οι φοιτητές από δημόσια ή μη κρατικά πανεπιστήμια θα αξιολογούνται με τον ίδιο τρόπο και όλοι οι απόφοιτοι κάθε σχολής θα έχουν τον απαραίτητο βαθμό γνώσης που απαιτείται σε κάθε τομέα. Με αυτό τον τρόπο γίνεται έλεγχος όχι μόνο των φοιτητών αλλά και των καθηγητών καθώς και των σχολών. Έτσι δυνατόν να γίνονται αναπροσαρμογές, ώστε οι σχολές που υστερούν να βελτιωθούν. Επιπλέον, φοιτητές που δεν κατέχουν το θέμα, δεν θα πετύχουν σ ’αυτές τις αξιοκρατικές και αδιάβλητες εξετάσεις και ποτέ δεν θα πάρουν πτυχίο. Όλα αυτά σκοπό έχουν να επιβραβεύουν την προσπάθεια και να προωθούν την αριστεία αλλά και να περιορίζουν την εξουσία ορισμένων καθηγητών, οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις ενδεχομένως να κάνουν κατάχρηση αυτής. Με αυτό τον τρόπο η βαθμολογία των καθηγητών δεν θα έχει καμιά επίδραση στις τελικές εξετάσεις. Οι φοιτητές θα πρέπει να ολοκληρώνουν τις σπουδές τους μέσα στα προβλεπόμενα χρονικά πλαίσια. Σε όσους δεν τελειώσουν τις σπουδές τους στο καθορισμένο χρονικό διάστημα, είναι δυνατόν να δοθεί μια παράταση αυτού του χρόνου. Αν όμως δεν αποφοιτήσουν μετά από αυτό το χρονικό διάστημα, τότε χάνουν τη φοιτητική τους ιδιότητα στη συγκεκριμένη σχολή. Γι΄αυτό το λόγο (για το καλό των φοιτητών), ίσως πανελλήνιες εξετάσεις θα πρέπει να γίνονται και στα μέσα των σπουδών, ώστε φοιτητές που δεν τα καταφέρνουν για οποιοδήποτε λόγο σε ένα συγκεκριμένο τομέα, να αλλάζουν αντικείμενο σπουδών ή να φεύγουν από το πανεπιστήμιο.
Στο ακαδημαϊκό περιβάλλον του πανεπιστημίου υπάρχει αγαστή συνεργασία μεταξύ όλων των μελών του. Ο ένας σέβεται τις απόψεις του άλλου και όλοι μαζί ακολουθούν τους κανόνες που διέπουν τη λειτουργία του πανεπιστημίου, καθώς και τις αρχές ηθικής δεοντολογίας. Η εφαρμογή κανόνων, ο προγραμματισμός, η τάξη, η αυτοσυγκέντρωση, η αυτοσυγκράτηση, η ύπαρξη υποχρεώσεων και όχι μόνο δικαιωμάτων και απαιτήσεων αποτελούν βασικά στοιχεία όχι μόνο του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος, αλλά και μιας καλά οργανωμένης και ευνομούμενης κοινωνίας. Στο ακαδημαϊκό περιβάλλον προστατεύεται η περιουσία και η ευπρέπεια των χώρων του πανεπιστημίου. Ένα τέτοιου είδους περιβάλλον εμπνέει στο φοιτητή την έννοια του καθήκοντος που πρέπει να έχει προς το συνάνθρωπο, το πανεπιστήμιο αλλά και την κοινωνία. Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες, ώστε πλούσια άτομα να κάνουν μεγάλες δωρεές στο πανεπιστήμιο, εφόσον έχουν πεισθεί ότι η δωρεά θα πάει για καλό σκοπό. Το μέλλον της χώρας δεν θα εξαρτηθεί μόνο από την γνώση του επιστήμονα αλλά και από τον χαρακτήρα και τις ανθρωπιστικές αξίες αυτού. “Πάσα τε επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής πανουργία, ου σοφία φαίνεται” είχε επισημάνει ο Πλάτων.
Τα πανεπιστήμια λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό αυτόνομα. Ο έλεγχος της πολιτείας περιορίζεται μόνο σε θέματα που άπτονται της διαχείρισης δημοσίου χρήματος. Τα ακαδημαϊκά θέματα είναι απόλυτη ευθύνη των πανεπιστημίων. Κάθε πανεπιστήμιο δημιουργεί το δικό του εσωτερικό κανονισμό που αφορά καθηγητές και φοιτητές. Σε περίπτωση που υπάρχει παράβαση σε σοβαρά θέματα του εσωτερικού κανονισμού, υπάρχουν σοβαρές ποινές μέχρι και αποβολή από το πανεπιστήμιο. Το πανεπιστήμιο καθορίζει τις βασικές αρχές πάνω στις οποίες θα λειτουργήσει, χαράζει δηλαδή μια μακροχρόνια στρατηγική με σκοπό τη δημιουργία του καλού δασκάλου, την προσπάθεια να προσελκύσει τους πιο χαρισματικούς μαθητές και τη δημιουργία του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος. Η στρατηγική αυτή πρέπει να γίνεται από άτομα που έχουν βαθιά γνώση της εκπαίδευσης και παιδεία με την ευρεία έννοια. Ποτέ κανείς δεν μπορεί να δώσει κάτι που δεν έχει.
Δημόσια και ιδιωτικά πανεπιστήμια έχουν την ίδια ιερά αποστολή. Να δώσουν δηλαδή στους νέους, από τους οποίους εξαρτάται το μέλλον της χώρας, τα απαραίτητα εφόδια ώστε αυτοί να γίνουν αξιόλογοι επιστήμονες με ανθρωπιστικές και ηθικές αρχές που χαρακτηρίζουν έναν ακέραιο χαρακτήρα. Η αξιολόγηση των φοιτητών με πανελλήνιες εξετάσεις θα επιτρέπει τη σύγκριση μεταξύ των πανεπιστημίων, δημοσίων και ιδιωτικών και θα προωθεί την ευγενή άμιλλα μεταξύ των διαφόρων σχολών, στοιχείο απαραίτητο για πρόοδο και επιτυχία. \
*Χαρίσιος Κ. Μπουντούλας MD, PhD, PhD Hon. Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine and Pharmacy (emeritus), The Ohio State University, Columbus Ohio USA. HonoraryProfessor, Academician (an. mem.)
