Του Γιάννη Τσιομπάνου, Συλλέκτη τεκμηρίων Κοζάνης, Διπλωματούχου Ιστορίας & Αρχαιολογίας ΑΠΘ
10 Ιουλίου 2023 πριν από λίγες ημέρες και συμπληρώθηκαν 100 χρόνια ακριβώς από την «ιστορική διάλεξη επ’ ευκαιρία των εγκαινίων της Βιβλιοθήκης και του Αναγνωστηρίου Κοζάνης». Για την τόσο λοιπόν σημαντική φετινή επέτειο της πόλης της Κοζάνης, από την ομώνυμη αυτή μικρή (36 μόλις σελίδων) έκδοση του 1923 από το τυπογραφικό κατάστημα της εφημερίδας της Κοζάνης «Ηχώ της Μακεδονίας» του Μιλτιάδη Τζώνη, επέλεξα να σας επισημάνω τα εξής:
Στο δισέλιδο πρόλογό του ο τότε δήμαρχος Κοζάνης, Νικόλαος Τσιμηνάκης, χαιρετίζει τις εργασίες για την έναρξη ενός τόσο σημαντικού πνευματικού κέντρου (όπως χαρακτηριστικά το αναφέρει), μη λησμονώντας ωστόσο να τις εναρμονίσει με τις συντελούμενες εργασίες που βρήκαν το τότε ελληνικό κράτος, ένα χρόνο μετά από τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Ξεκινώντας το λόγο του ο κεντρικός ομιλητής Γεώργιος Παναγιωτίδης, καθηγητής και διδάκτωρ Φιλοσοφίας, επισημαίνει ότι η βιβλιοθήκη της Κοζάνης ιδρύθηκε από τα μέσα του 16ου αιώνα ακόμη, λειτουργώντας για αιώνες ως φάρος γνώσης κάτω από δύσκολα χρόνια. (Οι δεινές ωστόσο περιστάσεις και οι εθνικές περιπέτειες που ακολούθησαν έκλεισαν τις πύλες της, με τον πνευματικό θησαυρό της να στοιβάζεται σε κιβώτια και σάκους).
Στη συνέχεια, κάνοντας μία εκτενή αλλά απαραίτητη αναφορά στους πνευματικούς ανθρώπους και τους ευεργέτες, που προσέφεραν κατά το λαμπρό παρελθόν της Κοζάνης τις υπηρεσίες τους στη Βιβλιοθήκη της πόλης καθιστώντας την πνευματικό κέντρο των Βαλκανίων, τη συνδέει άρρηκτα με την ακμή της Κοζάνης, κατά τον 17ο και περί τα μέσα του 18ου αιώνα, παράλληλα με τη λειτουργία της περίφημης «Στοάς» και του «Σχολείου της Κομπανίας», συντηρούμενο από τις συνεισφορές των ξενιτεμένων εμπόρων Κοζανιτών σε Ουγγαρία, Αυστρία, Βενετία και Ρουμανία.
Το 1650, λοιπόν, η Κοζάνη αριθμούσε έναν σημαντικό αριθμό βιβλίων, τα οποία λίγο αργότερα, το 1690, παραδόθηκαν στον μοναχό Ιωσήφ, δημιουργώντας έτσι τις βάσεις για να συσταθεί η Βιβλιοθήκη της Κοζάνης. Κατά την περίοδο 1800 με 1880 εμπλουτίστηκε με σημαντικές δωρεές, για να παρουσιάσει παράλληλα ζωηρότατη κίνηση κατά το διάστημα του 19ου αιώνα. Από το 1800 το «Αναγνωστήριον» αποτελούσε το χώρο, στον οποίο συγκεντρώνονταν οι λόγιοι και οι μαθητές της εποχής, δανειζόμενοι βιβλία και εκπληρώνοντας το σπουδαίο προορισμό για την ανάπτυξη του τόπου.
Από το 1880 μέχρι και το 1907 η ακμή της Βιβλιοθήκης πέφτει σε ύφεση, καθώς οι λόγιοι, οι διανοούμενοι και ο κλήρος της εποχής επιδόθηκαν ακάθεκτοι στην προστασία της περιοχής από τη βουλγαρική προπαγάνδα. Παράλληλα με τις πιέσεις της τουρκικής κυβέρνησης για να μη διατηρηθεί ένα τέτοιο πνευματικό κέντρο, οδήγησαν τη Βιβλιοθήκη ώστε να μην παρουσιάζει ούτε κίνηση, ούτε σημεία ζωής.
Προσπάθεια ανάδειξης της Βιβλιοθήκης και του Αναγνωστηρίου παρουσιάζεται ξανά, στην ελεύθερη πια Κοζάνη, κατά το έτος 1916. Χάρη λοιπόν στη δραστηριότητα και φιλομουσία των λόγιων και επιστημόνων της πόλης, ιδρύεται ανεξάρτητο σωματείο υπό τον τίτλο «Αναγνωστήριον Κοζάνης». Συγκροτήθηκε Διοικητικό Συμβούλιο από πνευματικούς ανθρώπους και προσωπικότητες της εποχής και όλοι οι Κοζανίτες, μαζί με τη διεύθυνση της Βιβλιοθήκης της Βουλής και εκδοτικούς οίκους πανελλαδικά, επέδειξαν με ενθουσιασμό την υποστήριξή τους, είτε με δωρεές βιβλίων είτε με χρηματικές συνεισφορές. Μάλιστα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως επίτιμο μέλος του, επισκέφτηκε το 1918 το «Αναγνωστήριον της Κοζάνης», εν μέσω της δίνης του Μεγάλου Πολέμου και του Εθνικού Διχασμού, δηλώνοντας έτσι τη συμπαράστασή του.
Όμως, αυτό το «Αναγνωστήριον Κοζάνης» του 1916 υπέκυψε από τις εθνικές περιπέτειες των ετών 1920, 1921 και 1922 με τελικό χτύπημα την τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής. Έτσι, επανιδρύθηκε το 1923 ως «Βιβλιοθήκη και Αναγνωστήριον Κοζάνης», ανοίγοντας πια τις πύλες της για πάντα. «Εν συνειδήσει της τοιαύτης ανάγκης της μορφώσεως και της επιδόσεως της κοινωνίας ημών εις ευγενείς και σοβαράς ενασχολήσεις, ο δήμος Κοζάνης ανέλαβεν ήδη την επανίδρυσιν και την ανασύστασιν του αναγνωστηρίου, όπου τίθενται εις την διάθεσιν πάντων οι πνευματικοί θησαυροί της ιστορικής βιβλιοθήκης Κοζάνης», καταλήγει στην ομιλία του ο Γεώργιος Παναγιωτίδης.
Και μία αυτοβιογραφική αναφορά ως προς την έννοια του «συλλέγειν». Η συλλογή δεν αποτελεί τίποτε άλλο παρά τη συστηματική συγκέντρωση και ερμηνεία αντικειμένων, εντός ενός συγκεκριμένου συμβολικού και θεματικού πλαισίου. Η συλλεκτική διαδικασία αποτελεί δηλαδή κατά την άποψη αυτή τη δόμηση μίας αφηγηματικής ταυτότητας. Μέσω λοιπόν της συλλογής τους, οι συλλέκτες είτε κατασκευάζουν νέες ταυτότητες με την ανακάλυψη πρωτοεμφανιζόμενων τεκμηρίων, είτε επαναπροσδιορίζουν τα ήδη υπάρχοντα στο πλαίσιο της εποχής τους. Το καθήκον επομένως του συλλέκτη είναι να αναδεικνύει τη συλλογή του, κάνοντάς την δημόσιο κτήμα όταν αισθανθεί ο ίδιος έτοιμος και προσεγγίζοντας το κοινό δημιουργικά. Τέλος, οι παραγωγικές συλλογές οφείλουν να εμπλουτίζονται, με πρωταρχική προϋπόθεση την επιστημονική σκέψη και δευτερευόντως την επενδυτική. Αυτό άλλωστε αποτελεί και το κυριότερο γνώρισμα των σημαντικότερων συλλόγων.
Κλείνοντας ας μην ξεχνάμε: Διαχρονικό παραμένει το συμπέρασμα πως τέτοιου είδους πνευματικά ιδρύματα μίας περιφερειακής πόλης, για να επιτύχουν τους σκοπούς τους, χρειάζονται απαραίτητα την προθυμία και το ενδιαφέρον των κατοίκων της.
Βιβλιοθήκη της Κοζάνης, Χρόνια Πολλά!!
