Των Καθηγητών Ιατρικής Κωνσταντίνου και Χαρισίου Μπουντούλα
«Οίνος ευφραίνει καρδίαν ανθρώπου…»
Ψαλμός Δαβίδ 103,15
Ο άνθρωπος έκανε χρήση αλκοολούχων ποτών, κυρίως κρασιού, από αρχαιοτάτων χρόνων. Υπολογίζεται ότι η παραγωγή κρασιού είχε αρχίσει περίπου 8000 χρόνια π.Χ. στη Γεωργία της Ευρώπης, ενώ οι Έλληνες είχαν πάρει την τέχνη της οινοποιίας από τους Φοίνικες και τους Αιγυπτίους, με τους οποίους είχαν στενές εμπορικές σχέσεις, περίπου 4000 χρόνια π.Χ.. Ενώ η επίδραση του κρασιού στην υγεία ήταν άγνωστη τότε, ήταν αδύνατο να διαφύγει της προσοχής το γεγονός ότι το κρασί προκαλεί μίαν ευφορία, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο βασιλιάς και προφήτης Δαβίδ (1040 -970 π. Χ), ότι «το κρασί ευφραίνει την καρδιά του ανθρώπου». Πολλά χρόνια αργότερα, στις αρχές του εικοστού αιώνα, είχαν γίνει οι πρώτες παρατηρήσεις ότι το κρασί εκτός από την ευφορία που προκαλεί, πιθανόν να έχει και ευεργετική επίδραση στην καρδιά. Η άποψη αυτή είχε λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις τη δεκαετία του 1980 με την παρατήρηση ότι η θνητότητα από τη στεφανιαία νόσο στη Γαλλία ήταν μικρότερη σε σχέση με άλλους λαούς της Ευρώπης, παρά το γεγονός ότι οι Γάλλοι κάπνιζαν και κατανάλωναν λιπαρά τουλάχιστο το ίδιο όπως και οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι. Το φαινόμενο αυτό ονομάστηκε “French paradox” (παράδοξο της Γαλλίας), και είχε αποδοθεί εκτός των άλλων και στο γεγονός ότι οι Γάλλοι κατανάλωναν περισσότερο κρασί σε σύγκριση με άλλους λαούς της Ευρώπης. Από τότε έχουν γίνει αρκετές παρατηρήσεις που οι πιο πολλές (αν όχι όλες) κατέληγαν στο ίδιο συμπέρασμα, ότι δηλαδή κατανάλωση μικρής ποσότητας αλκοόλ (1-2 ποτά την ημέρα) συνοδεύεται με ελάττωση των θανάτων από τη στεφανιαία νόσο.
Αυτή όμως η παρατήρηση, ότι δηλαδή ένα γεγονός πηγαίνει παράλληλα με κάποιο άλλο, δεν σημαίνει και υποχρεωτικά οτι υπάρχει αιτιολογική σχέση μεταξύ των δυο αυτών φαινομένων, ότι δηλαδή το ένα γεγονός προκαλεί το άλλο. Κατά τον ίδιο τρόπο με την παρατήρηση ότι όταν έρχονται τα αποδημητικά πουλιά αυξάνουν οι αλλεργίες και όταν αυτά φεύγουν αυξάνουν τα κρούσματα της γρίπης, θα μπορούσε κάποιος να βγάλει το συμπέρασμα ότι τα αποδημητικά πουλιά μας προκαλούν αλλεργίες και ότι αυτά μας προστατεύουν από τη γρίπη. Αυτό φυσικά δεν ισχύει γιατί απλούστατα, την άνοιξη που έρχονται τα πουλιά ανθίζουν τα δένδρα και τα λουλούδια που δυνατόν να προκαλέσουν αλλεργίες, και όταν αυτά φεύγουν αρχίζουν τα κρύα που αυξάνουν την πιθανότητα κάποιο άτομο να νοσήσει από γρίπη.
Για να αποδειχθεί αν πράγματι η κατανάλωση αλκοόλ έχει επίδραση στη συχνότητα των καρδιαγγειακών νόσων, πρέπει να γίνει μια προοπτική τυχαιοποιημένη μελέτη, στην οποία ένα μεγάλο τυχαίο δείγμα του πληθυσμού (π.χ. 50.000 άτομα ή και παραπάνω) να κάνει μικρή χρήση αλκοόλ, ένας άλλος ανάλογος αριθμός ατόμων να μην κάνει καθόλου χρήση αυτού και μια τρίτη ομάδα να κάνει μεγαλύτερη χρήση αλκοόλ. Τα άτομα αυτά πρέπει να παρακολουθούνται για δεκαετίες και να καταγράφεται η συχνότητα των διαφόρων νόσων. Τέτοια μελέτη όμως ποτέ δεν έχει γίνει και πρακτικά είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να γίνει.
Σε μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο JAMA (περιοδικό Αμερικανικής Ιατρικής Εταιρείας) το Μάρτιο του 2022, ερευνητές από το πανεπιστήμιο του Harvard και του MIT (Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης), για να δώσουν πιο ακριβή στοιχεία σ’ αυτό το θέμα, χρησιμοποίησαν τη μέθοδο «mendelian randomization», με την οποία γίνεται πολύπλοκη ανάλυση γενετικού υλικού σε σχέση με παράγοντες κίνδυνου ή άλλες συνήθειες και της συχνότητας εμφάνισης νόσων. Επειδή υπάρχει τυχαία κατανομή γενετικών διαφορών στο γενικό πληθυσμό, η μέθοδος αυτή επιτρέπει την τυχαία ταξινόμηση ατόμων σε διάφορες ομάδες. Πιο συγκεκριμένα, οι ερευνητές έκαναν ανάλυση γονιδίων σε 400.000 άτομα περίπου, που συμμετέχουν στην τράπεζα «βιολογικού υλικού» του Ηνωμένου Βασιλείου σε σχέση με παράγοντες κινδύνου, καθώς και διάφορες άλλες συνήθειες αυτών των ατόμων που έχουν σχέση με τη υγεία και κατέγραψαν τη συχνότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών νόσων. Με τη μελέτη αυτή κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οποιαδήποτε κατανάλωση αλκοόλ, ακόμα και μικρή (7 ποτά την εβδομάδα), συνοδεύεται με αύξηση της συχνότητας της αρτηριακής πίεσης και της στεφανιαίας νόσου. Η συχνότητα αυτών των νόσων αυξάνει πολύ λίγο με μικρή κατανάλωση αλκοόλ, αυξάνει όμως απότομα και μη γραμμικά σε σχέση με την αύξηση της κατανάλωσης του αλκοόλ όπως φαίνεται στο σχήμα που παρατίθεται με μικρή τροποποίηση αυτού που έχει δημοσιευθεί στο JAMA.
Η ευεργετική επίδραση του αλκοόλ που είχε παρατηρηθεί σε προηγούμενες μελέτες, αποδίδεται στο γεγονός ότι άτομα που κάναν χρήση μικρής ποσότητας αλκοόλ, κατά κανόνα ζούσαν πιο υγιεινά (κάπνιζαν λιγότερο, ασκούνταν περισσότερο, ακολουθούσαν πιο υγιεινή διατροφή κ.α.) σε σχέση με άτομα που κάναν χρήση μεγαλύτερης ποσότητας ή και καθόλου χρήση αλκοόλ.
Επιπλέον υπάρχει μια μικρή τυχαιοποιημένη μελέτη από την Αυστραλία η οποία είχε δημοσιευθεί στο περιοδικό New England Journal of Medicine to 2020. Σε αυτή τη μελέτη, 140 άτομα με παροξυσμική κολπική μαρμαρυγή που κάναν κατανάλωση 16 αλκοολούχων ποτών την εβδομάδα περίπου, χωρίστηκαν σε δυο ομάδες (70 άτομα σε κάθε ομάδα). Η μια ομάδα συνέχισε την κατανάλωση αλκοόλ όπως πριν, ενώ η άλλη είχε ελαττώσει το ποσό του αλκοόλ από το 16 σε 2 περίπου ποτά την εβδομάδα. Σε αυτά τα άτομα έγινε λεπτομερής παρακολούθηση για 6 μήνες και παρατηρήθηκε ότι η ελάττωση της κατανάλωσης του αλκοόλ συνοδευόταν με μεγάλη ελάττωση του αριθμού και της διάρκειας των επεισοδίων της κολπικής μαρμαρυγής.
Συμπερασματικά, η χρήση ακόμα και μικρής ποσότητας αλκοόλ (1-2 ποτά την ημέρα) συνοδεύεται με αύξηση της συχνότητας καρδιαγγειακών νόσων. Ο κίνδυνος αυτός είναι μικρός όταν η κατανάλωση αλκοόλ είναι μικρή, αυξάνει όμως απότομα και μη γραμμικά σε σχέση με την αύξηση της κατανάλωσης του αλκοόλ. Αποχή από το αλκοόλ στα άτομα που κάνουν μικρή χρήση αλκοόλ θα έχει μικρή επίδραση στη συχνότητα των καρδιαγγειακών νόσων, αποχή όμως από αλκοολούχα ποτά σε άτομα που κάνουν μεγάλη χρήση αλκοόλ θα έχει τεράστια επίδραση στη συχνότητα αυτών των νόσων (Σχήμα). Εξυπακούεται ότι ο οίνος ευφραίνει μεν, αλλά δυνατόν και να «χωλαίνει» την καρδιά του ανθρώπου.
