Της Λαμπροπούλου Βάιας
Συνάντησα την Ματίνα Τσικριτζή Μόμτσιου και γνώρισα από κοντά μία γυναίκα ευχάριστη και οικεία με χειμαρρώδη λόγο .Ξετύλιξε τις σκέψεις της και αφέθηκε στη μαγεία της συνέντευξης. Αυτής της διαπροσωπικής επικοινωνίας που κάνει το χρόνο να κυλά τόσο ευχάριστα κι όμορφα. Η Κοζανίτικη διάλεκτος είχε την τιμητική της , κι εγώ το απόλαυσα όσο τίποτε
κ. Μόμτσιου Ετοιμάζετε τα Στχεια , ιδιωματικό θεατρικό έργο, παραγωγής του ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης σε σκηνοθεσία του Νίκου Κέφαλου. Σας ξέρουμε ήδη από το πετυχημένο Νταϊαντα. Τι σημαίνει για εσάς η συγγραφή θεατρικού έργου;
Ε δεν έγραψα και τα άσωτα! Τρία που παίχτηκαν κι ένα … άπαιχτο! (με την κυριολεκτική έννοια). Κι όλα στο ιδίωμα. Δεν υπάρχει χώρος για ταντσταριές! Επιβάλλεται να έχουμε αίσθηση των μεγεθών και να ξέρουμε πού στεκόμαστε.
Η εμπειρία μου σαν αναγνώστρια έργων σπουδαίων δραματουργών είναι μεγάλη – λόγω αγάπης για τη λογοτεχνία αλλά και λόγω σπουδών κι επαγγέλματος. Εννοείται πώς δεν φτάνει. Είναι απαραίτητη προϋπόθεση αλλά σε μπλοκάρει κιόλας. Δεν τολμάς να μπεις σε ένα χώρο όπου έχεις γνωρίσει γίγαντες να φτάνουν σε ανυπέρβλητα ύψη. Μετά αποφασίζεις να κινηθείς μέσα στα κυβικά σου και ως εκεί που σε παίρνει. Και πάλι πεθαίνεις από άγχος. Και χιλιάδες φορές λες «Πού πας ρε Καραμήτρο?»
Ούτε φτάνει κι η ανάγκη σου να εκφράζεσαι μέσα από το θεατρικό λόγο. για να αρχίσεις να γράφεις επιτυχημένα σ’ αυτό το είδος. Χρειάζεται και μία αίσθηση της σκηνικής λειτουργίας του κειμένου. Εγώ δεν ξέρω ακόμα τις βασικές τεχνικές και τους κανόνες. Κάνω ένα σωρό δραματουργικά λάθη. Είμαι βέβαιη πως χρειάζεται πολύς χρόνος και πολύ γράψιμο για να μπορείς να τα συνειδητοποιείς και να τα διορθώνεις πριν φτάσουν στο κοινό.
Η χρήση της ιδιωματικής γλώσσας στην σημερινή πραγματικότητα αποτελεί ένα πάντρεμα παράδοσης και προόδου;
Οι όροι «παράδοση» και «πρόοδος» δεν είναι αντίθετες έννοιες για να χρειάζεται να παντρευτούν. Η λαϊκή παράδοση φτάνει μέχρι σήμερα με τα ζωντανά της στοιχεία. Πολλά από αυτά, τα πιο ανθεκτικά, θα παραδοθούν και στο μέλλον, θα αφομοιωθούν, θα τροποποιηθούν και θα βοηθήσουν αυτή την κοινωνία να πάει παραπέρα. Να προοδεύσει. Πατώντας γερά και με ασφάλεια σε ό,τι παραδίδεται από γενιά σε γενιά. Τίποτα δεν είναι στατικό. Ούτε καν η ιδιωματική γλώσσα. Σήμερα ζούμε μια φάση της που δεν θα την ακούγαμε από τα στόματα των χρηστών στις αρχές του 20 αιώνα για παράδειγμα. Αυτήν χρησιμοποιώ εγώ. Σαν χρήστης της σήμερα.
Θεωρείτε πως η νέα γενιά κατανοεί το ιδίωμα?
Εννοείς αν είναι χρήστες του ιδιώματος οι νεότεροι άνθρωποι? Γλωσσολόγος δεν είμαι και δεν έχω διαβάσει κάποια σχετική έρευνα. Ίσως υπάρχει αλλά δεν την έχω υπ’ όψιν μου. Μόνο εμπειρικά μπορώ να μιλήσω. Βλέπω γύρω μου ανθρώπους κάτω από τα σαράντα που καταλαβαίνουν πολλά, κι άλλους που μαντεύουν σωστά αυτά που ακούνε κρίνοντας από το νοηματικό πλαίσιο. Χρειάζεται να είναι κανείς καλοπροαίρετος και ανοιχτόμυαλος για να κάνει μια τέτοια προσπάθεια. Υπάρχουν βέβαια και πολλοί που δεν τα πιάνουν καθόλου τα Κοζανίτικα, κυρίως επειδή δεν υπήρχαν χρήστες στο περιβάλλον τους.
Ενεργοί χρήστες είναι λίγοι. Λογικό και αναμενόμενο. Ένα σωρό παράγοντες δρουν αποτρεπτικά: Κινητικότητα και αστικοποίηση του πληθυσμού, γενίκευση της εκπαίδευσης με βάση την Κοινή Νεοελληνική … και δεν συμμαζεύεται.
Αυτό φαίνεται κι όταν κάποιος σκηνοθέτης προσπαθεί να «στρατολογήσει» νεώτερους ερασιτέχνες ηθοποιούς για να παίξουν ρόλους σε ιδιωματική γλώσσα. Είναι πολύ δύσκολο να εξασφαλίσει κανείς πιστότητα στην προφορά και στο αξάν. Έχουν εξαφανιστεί κάποιοι φθόγγοι κι είναι δύσκολο να τους πετύχουν όσο κι αν προσπαθούν. Δεν γυρνάει η γλώσσα τους! Όσο φιλότιμα κι αν προσπαθούν να την υποτάξουν μέχρι στραμπουλήγματος! Γι’ αυτό πρέπει να είναι επιεικείς οι θεατές.
Το έργο Στχια , όπως και άλλα έργα σας, σαν το βιβλίο σας «Γεύσεις από την παλιά Κοζάνη», και άλλες εκδηλώσεις έχουν τη βάση τους στα ήθη και τα έθιμα της πόλης. Ποια η σχέση των νέων με τις παραδόσεις, πώς γεφυρώνεται το χάσμα των γενεών στην τέχνη και τον πολιτισμό;
Μα οι νεώτερες γενιές δεν είναι άσχετες με την παράδοση! Σ’ αυτές παραδίδονται πρακτικές, ήθη, νοοτροπίες, στιλ ζωής, έθιμα… Ο λαϊκός πολιτισμός με δυο λόγια.
Έχετε κέντρο ξένων γλωσσών. Έχουν σχέσεις οι γλώσσες άλλων χωρών με τον ιδιωματικό λόγο;
Όλες κώδικες είναι. Στο βαθμό που με αφορά η ενασχόλησή μου με τις ξένες γλώσσες όξυναν το ενδιαφέρον μου για τις μορφές που έχει πάρει διαχρονικά η επικοινωνία των ανθρώπων σε πολλές και διαφορετικές γλωσσικές κοινότητες. Έτσι μου ήταν πιο εύκολο να καταλάβω ότι δεν υπάρχουν ανώτεροι και κατώτεροι γλωσσικοί κώδικες. Ο καθένας αποτελεί περίπλοκο σύστημα επικοινωνίας κατάλληλο να εξυπηρετεί τις ανάγκες της γλωσσικής κοινότητας που την ομιλεί. Αυτό με έκανε να ξεπεράσω τελικά τα κόμπλεξ που ταλαιπώρησαν τη γενιά μου. Μια γενιά που προσπαθούσε να κρύψει την ταυτότητά της εξαλείφοντας την ιδιωματική της προφορά, σε εποχές που οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα ήταν κοινωνικά στιγματισμένα και θεωρούνταν ότι αντιστοιχούν σε ένα κατώτερο στρώμα της κοινωνίας. Ίσως οι σπουδές και το επάγγελμά μου με βοήθησαν να συνειδητοποιήσω καλύτερα πόσο ανιστόρητες, επιστημονικά αστήρικτες αλλά και βλακώδεις ήταν αυτές οι αντιλήψεις.
Ποιο είναι το κίνητρο της συγγραφής;
Απλά γεννιέται κάτι στο μυαλό μου, αρχίζω να το γράφω. Το αποτέλεσμα άλλες φορές μ’ αρέσει κι άλλες όχι. Κάποια κομμάτια σχηματίζονται μόνα τους – φαίνεται έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει μέσα μου χωρίς να τα πάρω χαμπάρι. Άλλα τα παιδεύω και κυρίως με παιδεύουν πολύ. Κι άλλα (πολλά!!!) τα φουρλιάζου ούδι έτσ΄! Κατ΄ καλά είναι κι οι υπολογιστές! Αλλιώς ποιος ξέρει πόσο χαρτί θα πήγαινε χαμένο…
Με τόσες δράσεις και υποχρεώσεις επάγγελμα και οικογένεια έχετε χρόνο για την ίδια;
Όλα αυτά που κάνει ένας άνθρωπος τον διαμορφώνουν και τον προσδιορίζουν. Όλα αυτά που κάνει, τα κάνει για τον εαυτό του. Γίνονται λοιπόν στο χρόνο που αφιερώνει στον εαυτό του. Κι εγώ όλα με όσα ασχολούμαι τα κάνω για μένα. Υπάρχουν πράγματα που αισθάνομαι υποχρεωμένη να φροντίζω να γίνουν (καλά ή στραβά δεν έχει σημασία) και υπάρχουν και τα μεράκια. Οι δικοί μου άνθρωποι που με βλέπουν φορτωμένη δεν σταματούν να πιέζουν: «Άφκι κι τίπουτα». Για καλό το λεν αυτοί που μας νοιάζονται και μένα και όσους δεν σταματούν όλη μέρα. Αλλά εννοούν ν’ αφήσουμε τα … μεράκια μας! Γένιτι? Δεν γένιτι!
Ποιο είναι το μυστικό της ευτυχίας, το έχετε βρει; Σε ποια εποχή οι άνθρωποι ήταν πιο ευτυχισμένοι;
Μπα, δεν την κυνηγώ την ευτυχία. Δεν πιάνεται η άτιμη. Την γνωρίζεις κάποιες φευγαλέες στιγμές όταν περιμένεις κάτι ή όταν αναπολείς κάτι. Στο παρόν είναι άφαντη. Γι’ αυτό και κοιτώ να πορέψω με άλλα εξίσου δυνατά συναισθήματα. Δεν τα βρίσκω… αυτά με βρίσκουν. Χαρά, ενθουσιασμός, ικανοποίηση… Ακόμα και τα αρνητικά παίζουν, κυρίως το άγχος. Συμβιβάστηκα ότι δεν μπορώ να το διώξω κι αποφάσισα να το αγκαλιάσω και να πορευτώ μαζί του. Κι όσο πάει…
Ποια είναι τα επόμενα βήματά σας;
Προς το παρόν λέω να απολαύσω την Αποκριά! Όσο πιο γερά γίνεται. Το έχω πολλή ανάγκη αυτή τη στιγμή να κάνω χρήση της ελευθερίας που παρέχουν αυτές οι μέρες για να ξεφύγω από τα δεσμά της καθημερινότητας.
Κι από Καθαρή Τρίτη βλέπουμε!
Σας ευχαριστούμε. Καλή επιτυχία.
