«Ταύτα είναι τα έτη των ημερών της ζωής του Αβραάμ όσα έζησεν, έτη εκατόν εβδομήκοντα πέντε. Και εκπνεύσας απέθανεν Αβραάμ εν γήρατι καλώ, γέρων και πλήρης ημερών» -Γένεσις 25, 7-8
Πριν από χιλιάδες χρόνια, οι αλχημιστές, εκτός από την προσπάθειά τους να μετατρέψουν κοινά μέταλλα σε χρυσό, συγχρόνως έψαχναν να βρουν το ελιξίριο της αθανασίας και της νεότητας. Κατά συνέπεια η μακροβιότητα έχει απασχολήσει τον άνθρωπο σχεδόν από καταβολής κόσμου. Πολλές όμως από αυτές τις προσπάθειες τότε είχαν αποδειχτεί μάταιες.
Χρονολογική και βιολογική ηλικία
Χρονολογική ηλικία είναι αυτή που έχει σχέση με τα χρόνια που ζει ένα άτομο όπως δείχνει το ημερολόγιο, ενώ βιολογική ηλικία είναι η επίδραση που έχει ο χρόνος (η χρονολογική ηλικία) στη λειτουργία των διαφόρων οργάνων και συστημάτων στον ανθρώπινο οργανισμό.
Αν και οι προσπάθειες των αλχημιστών ήταν μάταιες, στο όχι και τόσο απώτερο παρελθόν, έχει παρατηρηθεί μια άνευ προηγουμένου αύξηση του χρόνου ζωής του ανθρώπου, και όπως χαρακτηριστικά λέγεται, τα τελευταία εκατό χρόνια ο άνθρωπος έχει κερδίσει μια ολόκληρη ζωή, αφού το προσδόκιμο της επιβίωσης σε αυτό το χρονικό διάστημα σχεδόν έχει διπλασιαστεί.
Κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του περασμένου αιώνα, η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, ο υγιεινός τρόπος ζωής, η χρήση καθαρού νερού, η εισαγωγή των εμβολίων και η χρήση των πρώτων αντιβιοτικών στην κλινική πράξη, είχαν ως αποτέλεσμα να ελαττωθούν σημαντικά η βρεφική και η παιδική θνησιμότητα καθώς και οι θάνατοι που οφείλονταν στα λοιμώδη νοσήματα. Στο δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα, η μεγάλη πρόοδος της Ιατρικής και της ιατρικής τεχνολογίας, συνέβαλαν ουσιαστικά ώστε να ελαττωθούν σημαντικά οι θάνατοι από τα καρδιαγγειακά νοσήματα καθώς και οι θάνατοι από καρκίνο, κυρίως σε νέα και μέσης ηλικίας άτομα. Όλα αυτά φυσικά συνέβαλαν σημαντικά στην αύξηση του μέσου όρου ζωής. Σήμερα οι άνθρωποι ζουν περισσότερα αλλά και πιο παραγωγικά χρόνια σε σχέση με το σχετικά πρόσφατο παρελθόν. Επιπλέον, άτομα μεγάλης ηλικίας είναι σε θέση να κάνουν πράγματα που μόνο νεότερα άτομα ήταν δυνατόν να πετύχουν πριν λίγα χρόνια.
Η αύξηση όμως του χρόνου ζωής μέχρι σήμερα, κυρίως οφείλεται στην πρόληψη και καλύτερη αντιμετώπιση των νόσων και πολύ λιγότερο στην επιβράδυνση του γήρατος. Υπολογίζεται μάλιστα πως αν θεωρητικά θεραπεύουμε όλες τις μορφές του καρκίνου, ο μέσος όρος ζωής θα αυξηθεί λίγο λιγότερο από τρία χρόνια και αν θεραπεύουμε όλα τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο μέσος χρόνος ζωής θα αυξηθεί κατά δυο χρόνια περίπου. Κατά συνέπεια για να αυξηθεί το προσδόκιμο επιβίωσης σημαντικά, πρέπει να μπορέσουμε να επιβραδύνουμε τη γήρανση του ανθρώπινου οργανισμού.
Ενώ η πρόοδος της Ιατρικής έχει συμβάλει σημαντικά στην αύξηση της επιβίωσης, έχει συμβάλει πολύ λιγότερο στην επιβράδυνση του γήρατος. Κατά συνέπεια όταν ο άνθρωπος φτάσει σε μια ορισμένη ηλικία, το γήρας, με όλες τις αρρώστιες που το συνοδεύουν, έρχεται ακάθεκτο και ακολουθεί ταχέως την αδυσώπητη πορεία του. Ένα αντιπροσωπευτικό άτομο ηλικίας 80 ετών π.χ. κατά μέσο όρο πάσχει τουλάχιστο από πέντε ασθένειες. Άρα για να αυξήσουμε την επιβίωση δεν είναι αρκετό να θεραπεύσουμε μόνο τις αρρώστιες, αλλά πρέπει και να είμαστε σε θέση να επιβραδύνουμε την εξέλιξη του γήρατος.
Ενώ όμως η γήρανση είναι ο πιο σπουδαίος παράγων που συμβάλλει στη θνητότητα σε όλα τα ανεπτυγμένα κράτη σήμερα, η έρευνα συνήθως εστιάζεται περισσότερο στις ασθένειες χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η σχέση της ασθένειας με τη γήρανση. Με τη πάροδο του χρόνου όμως συσσωρεύονται «γερασμένα» κύτταρα στον οργανισμό, που εκκρίνουν φλεγμονώδεις ουσίες οι οποίες στη συνέχεια επιταχύνουν την πορεία σχεδόν όλων των νοσημάτων και αυτά με τη σειρά τους επιτείνουν τη γήρανση με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος. Αφαίρεση αυτών των κυττάρων σε πειραματικά μοντέλα (ποντίκια) είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του χρόνου ζωής στα πειραματόζωα. Ανάλογες μελέτες είναι σε εξέλιξη και στον άνθρωπο.
Επίσης με εκτεταμένες και σε βάθος μελέτες του ανθρώπινου γονιδιώματος (large–scale genome wide association studies), έχει εντοπιστεί η θέση (locus ) πολλών γονιδίων στα χρωμοσώματα του ανθρώπου που συμβάλουν στην επιβράδυνση του γήρατος. Η ακριβής φύση αυτών των γονιδίων ακόμα δεν έχει καθορισθεί. Αντίθετα, έχουν βρεθεί μεταλλάξεις (παραλλαγές γονιδίων) που είναι υπεύθυνες για την ταχεία γήρανση που παρατηρείται σε ορισμένες παθολογικές καταστάσεις (progeria syndromes). Έρευνες συνεχίζονται ώστε να καθοριστούν οι λεπτοί μοριακοί μηχανισμοί που οδηγούν ή αναστέλλουν τη γήρανση.
Νεώτερα δεδομένα για τη βιολογική ηλικία
Μερικά άτομα γηράσκουν πιο γρήγορα σχετικά με άλλα. Γι’αυτό το λόγο εκτός από τη χρονολογική ηλικία, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως έχει εισαχθεί και ο όρος« βιολογική ηλικία», η οποία δυνατόν να διαφέρει σημαντικά από άτομο σε άτομο με την ίδια χρονολογική ηλικία. Σε μια μελέτη που έχει δημοσιευτεί στις 15 Μαρτίου 2021 στο επιφανές περιοδικό Nature Aging, ερευνητές από τη Νέα Ζηλανδία παρακολουθούσαν 1.037 άτομα τα οποία είχαν γεννηθεί τον ίδιο χρόνο, από τη νηπιακή μέχρι την ηλικία των 45 ετών. Ανά τακτά χρονικά διαστήματα μελετούσαν λεπτομερώς τη λειτουργία του καρδιαγγειακού συστήματος, το μεταβολισμό, τη νεφρική λειτουργία, το ανοσοποιητικό σύστημα, τη λειτουργία των πνευμόνων, την ανατομική κατάσταση του εγκεφάλου με απεικονιστικές μεθόδους (π.χ. μαγνητικό συντονισμό) και τη λειτουργία αυτού με δοκιμασίες νοημοσύνης, καθώς και την κατάσταση των δοντιών, της όρασης, της ακοής και πολλών άλλων βιολογικών παραμέτρων. Με αυτή τη μελέτη, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η βιολογική ηλικία διαφέρει σημαντικά από άτομο σε άτομο με την ίδια χρονολογική ηλικία. Σε ορισμένα άτομα η επίδραση ενός ημερολογιακού έτους (365 μέρες) στη βιολογική ηλικία ήταν μόνο 0.40 χρόνια, ενώ στην άλλη άκρη του φάσματος η επίδραση του ημερολογιακού έτους στη βιολογική ηλικία ήταν 2.44 χρόνια.
Εντατική έρευνα για τους παράγοντες που καθορίζουν τη βιολογική ηλικία και τη μακροζωία συνεχίζεται όχι μόνο στο εξωτερικό, αλλά και στη χώρα μας. Η Ικαρία είναι ένα από τα πέντε μέρη του κόσμου (Σαρδηνία- Ιταλία, Οκινάβα- Ιαπωνία, Λόμα Λίντα- Καλιφόρνια, Νικόγια- Κόστα Ρίκα), όπου οι άνθρωποι ζουν περισσότερα χρόνια σε σχέση με οποιοδήποτε άλλο μέρος του πλανήτη. Ο καθηγητής Στεφανάδης, ο οποίος κατάγεται από την Ικαρία, έχει κάνει εκτεταμένη έρευνα πάνω σ’αυτό το θέμα και το 2013 ίδρυσε το «Ερευνητικό Ινστιτούτο για τη Μακροζωία και την Πρόληψη των Νόσων του Γήρατος». Έρευνα σ’αυτό το τομέα, θα συμβάλλει ουσιαστικά στον καθορισμό των λεπτών μοριακών και παθοφυσιολογικών μηχανισμών (γενετικών και μη) που έχουν σχέση με τη γήρανση. Εφόσον οι μηχανισμοί αυτοί καθοριστούν με ακρίβεια, τότε θα είμαστε σε θέση να τους αναστείλουμε και να επιβραδύνουμε το γήρας καθώς και την εμφάνιση πολλών νόσων που έχουν σχέση με αυτό. Αν και προς το παρόν τουλάχιστο, δεν είμαστε σε θέση να επιβραδύνουμε αποτελεσματικά την εμφάνιση του γήρατος, πιστεύεται πως βρισκόμαστε στα πρόθυρα μεγάλων ανακαλύψεων σ’ αυτό τον τομέα. Έτσι η Ιατρική, όπως στο παρελθόν, έτσι και στο μέλλον, θα συνεχίσει να δίνει όχι μόνο χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια.
Konstantinos Dean Boudoulas MD, Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine,
Head Interventional Cardiology, Director Cardiac Catheterization Laboratories,
The Ohio State University, Columbus Ohio, USA
Christodoulos Stefanadis, MD, Dr, Professor of Cardiology, University of Athens (emeritus)
Honorary Professor
Harisios K Boudoulas MD, Dr, Dr Hon, Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine and Pharmacy (emeritus), The Ohio State University, Columbus Ohio, USA
Honorary Professor, Academician (an. mem.)
