Έχουν περάσει παραπάνω από τριάντα (30) χρόνια από την έναρξη ισχύος της συνθήκης του Μάαστριχτ, την 1η Νοεμβρίου του 1993. Καθ’ όλη τη διάρκεια αυτού του ιστορικού κύκλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η καθιέρωση της ενιαίας αγοράς, με τις αρχές της ελεύθερης διακίνησης ανθρώπων, αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίου, λειτούργησε διαμέσου της συναίνεσης γύρω από το πολιτικό «κέντρο». Σύμφωνα με αυτή τη θεώρηση, η εξουσία τόσο στον πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και στις επιμέρους εθνικές κυβερνήσεις θα εναλλάσσεται μεταξύ κεντροδεξιάς και κεντροαριστεράς, με τα όρια των οικονομικών και αναπτυξιακών πολιτικών να καθορίζονται αυστηρά από τους κανόνες της απόλυτα ελεύθερης αγοράς που ορίζει το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Όπως όλες οι θεωρήσεις, έτσι και η ανωτέρω φαίνεται πως εξαντλεί όλο και περισσότερο τη δυνατότητά της να ανταποκριθεί στις προκλήσεις και τα ρίσκα του σήμερα, πόσο μάλλον να αδράξει τις ευκαιρίες που ανακύπτουν από τις διεθνείς ανακατατάξεις. Το αδιέξοδο με το οποίο είναι αντιμέτωπη η Ε.Ε. είναι όλο και πιο εμφανές και αισθητό, με αποτέλεσμα οι πολίτες να στρέφονται σε πολιτικές δυνάμεις που διατείνονται ότι μπορούν να τους προσφέρουν προστασία, τόσο απέναντι στην «αλλοίωση» του τρόπου ζωής τους, όσο και απέναντι στις διεθνείς οικονομικές ανακατατάξεις, κάτι που έγινε φανερό στα αποτελέσματα των πρόσφατων Ευρωεκλογών. Το αδιέξοδο αυτό φαίνεται πως αντιλαμβάνεται και τμήμα της ευρωπαϊκής ελίτ, με τους Enrico Letta και Mario Draghi να συντάσσουν εκθέσεις για την ανάγκη τροποποιήσεων στην ενιαία αγορά και για το μείζον ζήτημα της σημαντικής υποχώρησης της παραγωγικότητας σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, σε σύγκριση με τους υπόλοιπους διεθνείς παίκτες.
Χαρακτηριστική είναι η επίκληση από τον Mario Draghi της ρήσης του Paul Krugman ότι η έμφαση στην ανταγωνιστικότητα αποτελεί μια επικίνδυνη εμμονή. Ο ίδιος συμπληρώνει ότι η μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση επιτυγχάνεται από την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, κάτι που ευνοεί το σύνολο του πληθυσμού, σε αντίθεση με τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας που στηρίζεται στην απόκτηση μεγαλύτερου τμήματος μια σταθερής πίτας πλούτου.
Τη διαπίστωση του Mario Draghi την αντιλαμβάνεται πλήρως κάθε Έλληνας, Ισπανός, Πορτογάλος και Ιρλανδός που βίωσε τη διαρκή στρατηγική απο-βιομηχάνισης της Ευρωπαϊκής περιφέρειας προς όφελος των οικονομικών πλεονασμάτων του Ευρωπαϊκού κέντρου, με αποτέλεσμα τη χαμένη δεκαετία του 2008-2018. Δυστυχώς οι ευρωπαϊκές ηγεσίες εκείνης της περιόδου δεν κατάφεραν να ξεφύγουν από τις εμμονές τους και να κοιτάξουν διερευνητικά τις τάσεις του μέλλοντος. Δεν συνέβη όμως το ίδιο και με τον υπόλοιπο κόσμο. Η Ινδία και η Κίνα πέτυχαν να αποκτήσουν σημαντικό μερίδιο της παραγωγής των νέων βιομηχανικών και τεχνολογικών προϊόντων, περιορίζοντας την Ε.Ε. σε ζώνη παροχής υπηρεσιών. Την τάση αυτή προσπαθούν, εδώ και χρόνια, να αναστρέψουν οι Η.Π.Α., με εφαρμογή κινήτρων για επαναφορά των παραγωγικών βιομηχανιών, αλλά και εισαγωγή δασμών στις ξένες εισαγωγές, για να καταστήσουν τα εγχώρια προϊόντα τους ανταγωνιστικά, μέχρι να επιτευχθεί καλύτερη θέση της χώρας τους στο διεθνή καταμερισμό της εργασίας.
Με καθυστέρηση αρκετών ετών η Ε.Ε., πιεζόμενη από την ανακατανομή ισχύος διεθνώς και εντός της ένωσης, προσπαθεί και αυτή με τη σειρά της να σχεδιάσει μια νέα βιομηχανική πολιτική, ενσωματώνοντας μέτρα παρεμβατισμού και προστατευτισμού. Ο Enrico Letta υποστήριξε στην έκθεσή του με τίτλο «Προς κάτι παραπάνω από απλά μια ενιαία αγορά», ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει παράλληλα με την ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων να στηρίξει το δικαίωμα των πολιτών της να ζουν στο τόπο τους, δημιουργώντας και ενισχύοντας τις συνθήκες παροχής αξιοπρεπούς εργασίας από την περιφέρεια και από απόσταση. Ταυτόχρονα ο Mario Draghi σε πρόσφατη ομιλία του, στις 14/06/2024, διατύπωσε την ανάγκη ανασχεδιασμού του χρηματιστηρίου ενέργειας και επέκτασης των ενεργειακών δικτύων διακρατικής διασύνδεσης, με στόχο τη δραστική μείωση του κόστους ενέργειας για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας της υφιστάμενης βιομηχανίας στα κράτη μέλη της Ε.Ε. Στην ίδια ομιλία διατύπωσε τη σημασία ενίσχυσης των στρατηγικών επενδύσεων στους τομείς της άμυνας, της διαστημικής έρευνας, της εξόρυξης σπάνιων γαιών και της ανάπτυξης φαρμακευτικών προϊόντων, ταυτόχρονα με την προώθηση της έρευνας εφαρμογών της τεχνητής νοημοσύνης σε καθένα από τους παραπάνω τομείς. Σημειώνοντας πως η μόνη δυνατότητα χρηματοδότησης αυτής της στρατηγικής είναι μέσα από ενιαίο ευρωπαϊκό δανεισμό αυτό αναπόδραστα, θα αυξήσει το χρέος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σε ένα κόσμο που οι διεθνείς αντιθέσεις αυξάνονται, παρατηρούμε πως όλο και περισσότερες φωνές στην Ε.Ε τείνουν να στηρίξουν προτάσεις παρεμβατισμού και επαναφορά των κρατικών οντοτήτων σε ρόλο καθοδηγητή της βιομηχανικής πολιτικής και ρυθμιστή των παραμορφώσεων της ελεύθερης αγοράς. Η παραπάνω τάση που εμφανίζεται στις μέρες μας, αποτελεί τραγική ειρωνεία για την χώρα μας, την Ελλάδα, που την περίοδο της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης έδωσε μόνη της τη μάχη για μεταστροφή του Ευρωπαϊκού οικονομικού μοντέλου και το πλήρωσε με απώλεια του 25% του εθνικού της πλούτου. Η τραγική ειρωνεία, ωστόσο, μπορεί να μεταβληθεί σε σκέτη τραγωδία, αν δεν προταθεί και τεθεί άμεσα σε εφαρμογή σχεδιασμός για την βιομηχανική ανάταξη της Ελλάδας στην παραπάνω κατεύθυνση. Η σημασία αυτή είναι πολλαπλή για περιοχές που διαθέτουν βιομηχανικό δυναμικό, όπως η δική μας της Δυτικής Μακεδονίας, όπου η επιλογή μιας παρατεταμένης απο-βιομηχάνισης θα είναι καταστροφική.
Του Φώτη Γαϊτάνη
